Ο αφανής κοινωνικός
πόλεμος που οι άνθρωποι αγνοούν.
Η γλώσσα δεν είναι απλό όργανο επικοινωνίας. Οι άνθρωποι έχουν την ψευδαίσθηση ότι η
γλώσσα αντανακλά παθητικά την πραγματικότητα, ότι τα γεγονότα είναι
"ουδέτερα" και είναι δυνατή η καταγραφή τους όπως πραγματικά υπάρχουν
"εκεί έξω".
Η γλώσσα κατασκευάζει την πραγματικότητα, γιατί αυτή
δεν είναι παρά μια αφήγηση. Η συνείδηση των γεγονότων προκύπτει απ
τις αφηγήσεις μας γι αυτά.
Οι παρακάτω φράσεις
νοηματοδοτούν τελείως διαφορετικά το ίδιο περιστατικό:
"Απωθήθηκαν ταραχοποιά
στοιχεία" - "Η αστυνομία χτύπησε διαδηλωτές".
Μέσω της γλώσσας μπορεί ν αλλάξει ο τρόπος που
αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, να βοηθηθούμε να μελετήσουμε και να καταλάβουμε
καλύτερα τα φαινόμενα, να τα γενικεύσουμε, να τα ταξινομήσουμε.
Αλλά με τη γλώσσα μπορεί και να παραποιηθεί η εικόνα
του κόσμου, να διαστρεβλωθεί η πραγματικότητα, να εξαπατηθούν οι άνθρωποι.
Ας δούμε τη θετική χρήση της γλώσσας κατ αρχήν.
Τα παιδιά όταν μαθαίνουν τη μητρική τους γλώσσα,
διαμορφώνουν τη δική τους εμπειρία σαν άτομα σύμφωνα με τη συσσωρευμένη
εμπειρία του ανθρώπινου είδους, όπως έχει ήδη κατασκευαστεί απ τη γραμματική.
Η γραμματική διασπά την εμπειρία σε σχήματα. Κάθε
σχήμα αναπαριστά κάποιο γεγονός. Τα γεγονότα κατασκευάζονται από ρήματα. Τα
ονόματα κατασκευάζουν αντικείμενα που συμμετέχουν στα γεγονότα. Στον κόσμο της μητρικής
μας γλώσσας, η εμπειρία κατασκευάζεται σαν αλληλεπίδραση γεγονότων και
οντοτήτων.
Η γραμματική έχει τη δυνατότητα να μετατρέψει μια
κατηγορία λέξεων σε άλλη.
Το παιδί ανακαλύπτει ότι «οι γάτες δαγκώνουν για να
προστατευτούν». Στο σχολείο μαθαίνει ότι «τα ζώα προστατεύονται με δαγκωματιές».
Η γραμματική αντικατέστησε τα γεγονότα με ονόματα αντικειμένων (το ρήμα το
μετέτρεψε σε ουσιαστικό). Το ίδιο νόημα παρουσιάστηκε με άλλο τρόπο, σε μια
ευρύτερη συστηματική κατηγορία. Δεν αλλάζουμε τίποτα στον υλικό κόσμο.
Αλλάζουμε τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο.
Μέσω της εκπαίδευσης στη σύγχρονη επιστημονική εποχή,
τα παιδιά με αυτό τον τρόπο, αποκτούν μια νέα αντίληψη του κόσμου, διευρύνουν
το σημασιολογικό τους δυναμικό, ανακατασκευάζουν την εμπειρία τους.
Τα γεγονότα είναι εφήμερα. Δεν διαρκούν. Δύσκολο να τους
αποδοθούν μόνιμες ιδιότητες και να οργανωθούν σε κατηγοριακά σχήματα. Μετατρέποντας
τα γεγονότα σε οντότητες, τα κάνουμε μόνιμα, για να μπορέσουμε να τα οργανώσουμε
σε κατηγοριακά σχήματα, να τα υπολογίσουμε, να κάνουμε γενικεύσεις, να τα
ταξινομήσουμε.
Πχ. Κινώ-κίνηση: μπορούμε έτσι να μελετήσουμε τη
γραμμική κίνηση, την περιστροφική, την περιοδική, την παράλληλη κλπ.
Στην ανώτερη εκπαίδευση ο κόσμος αποτελείται σχεδόν
αποκλειστικά από αντικείμενα (τα μόνα γεγονότα σ αυτόν είναι οι σχέσεις μεταξύ
των αντικειμένων).
Έτσι αντί «όσο περισσότερο έντονα καίει η φωτιά, τόσο
περισσότερο καπνό αναδίδει», λέμε «η ένταση της φωτιάς επηρεάζει σημαντικά την
εκπομπή καπνού».
Αυτού του είδους ο λόγος κρατά τον κόσμο ακίνητο και
τον κάνει να μοιάζει με τα ουσιαστικά που είναι σταθερά στο χρόνο, ενώ
ταυτόχρονα τον παρατηρούμε, πειραματιζόμαστε με αυτόν, τον μετράμε και τον
θεμελιώνουμε με λογικό τρόπο.
Αυτό διευκολύνει τη διεξαγωγή θεωρητικών συμπερασμάτων
και την ανάπτυξη θεμελιωμένων επιχειρημάτων. Επίσης, η αναδιατύπωση λειτουργεί
σαν σημείο εκκίνησης για την περαιτέρω εξέλιξη του συλλογισμού.
Ας δούμε τώρα μια άλλη εκδοχή χρήσης της γλώσσας.
[Δηλώσεις στα ΜΜΕ τα χρόνια των μνημονίων: "Η
Ελλάδα βρίσκεται σε κρίση", "Δεν υπάρχει σάλιο", "Τα ταμεία
άδειασαν", "Επικρατεί ύφεση", "Η σχολική χρονιά θα είναι
δύσκολη".
Τι κοινό έχουν όλες αυτές οι δηλώσεις; Καμιά δεν είναι
συνταγμένη σε ενεργητική διάθεση, χωρίς μάλιστα ν αναφέρεται το ποιητικό αίτιο.
Γιατί;
Πρώτον, έτσι δίνεται η αίσθηση πως η κατάσταση είναι
αντικειμενικά έτσι. Αυτή είναι και δεν μπορεί ν αλλάξει, όπως η διαπίστωση
"είναι βράδυ" ή "το λάστιχο ξεφούσκωσε".
Δεύτερον, γιατί η ενεργητική σύνταξη απαιτεί
υποκείμενο που ενεργεί, κάτι που δεν χρειάζεται στην παθητική φωνή.
Στην ενεργητική διάθεση πρέπει να δείξουμε τον ένοχο,
να τον ονομάσουμε και να τον πολεμήσουμε. Αυτοί φταίνε για τα ταμεία, αυτοί για
την ύφεση, αυτοί για τις μίζες, αυτοί για την οικονομική κρίση, όχι όλοι μας,
όχι το κακό το ριζικό μας. Έτσι πρέπει να πούμε:
"Αυτή η πολιτική έφερε την Ελλάδα σε κρίση",
"Οι κυβερνήσεις δεν άφησαν σάλιο", "Μια σειρά από υπουργούς
άδειασαν τα ταμεία", "Ο καπιταλισμός οδηγεί σε ύφεση",
"Οδηγήσαμε την εκπαίδευση στην πιο δύσκολη χρονιά".
Αν η γλώσσα της κρίσης έχει παθητική διάθεση, η
αντίσταση θα πρέπει να έχει διάθεση ενεργητική!
(Κώστας Μιχαλάκης, φιλόλογος, "Η γλώσσα της
κρίσης")].
Αν προσέξουμε θα παρατηρήσουμε στα ΜΜΕ μια «βιομηχανία»
αλλοίωσης των εννοιών και των λέξεων:
Αντί διάλυση του κράτους και ξεπούλημα του δημόσιου
πλούτου… αξιοποίηση και μεταρρυθμίσεις.
[Καλλιεργείται συστηματικά από τα ΜΜΕ και κάθε είδους
"ειδήμονες" η άποψη ότι "οι κρατικές επιχειρήσεις είναι εκ
φύσεως ανίκανες να σταθούν οικονομικά/επιχειρηματικά/αναπτυξιακά».
Αλλά: τα γρήγορα τρένα (TGV), που λειτουργούν στα
πλαίσια της κρατικής εταιρείας SNCF της Γαλλίας από το 1981, βρίσκονται
στην κορυφή της σιδηροδρομικής τεχνολογίας μεταφορών. Τα δρομολόγια δεν
καθυστερούν ούτε δευτερόλεπτο και στα 40 χρόνια λειτουργίας τους δεν υπήρξε
ούτε ένα θανατηφόρο ατύχημα (και έχουν μεταφέρει 1,7 δις επιβάτες). Στη Γαλλία,
η ικανοποίηση των επιβατών απ τις σιδηροδρομικές μεταφορές αγγίζει το 85%.
Αντίθετα, στην Αγγλία, που προχώρησαν στην
ιδιωτικοποίηση του σιδηροδρόμου, η παραμέληση των σταθμών και του δικτύου απ
τους ιδιώτες και τα σοβαρά ατυχήματα με πολλούς θανάτους επιβατών που
ακολούθησαν, τους ανάγκασαν να επανα κρατικοποιήσουν το σιδηρόδρομο. Οι
Ελληνικοί Σιδηρόδρομοι δυστυχώς ακολουθούν το παράδειγμά τους].
Αντί ληστεία και απάτες σε βάρος των καταναλωτών… «ελεύθερος
ανταγωνισμός» και «ελεύθερες αγορές».
[Ο "ελεύθερος ανταγωνισμός" είναι ένα
φαινόμενο του προ-περασμένου αιώνα. Σήμερα επικρατούν τα μονοπώλια και τα
καρτέλ. Οι μεγάλες βιομηχανίες μπορούν να συνεννοούνται μεταξύ τους και να
κερδίζουν τεράστια ποσά σε βάρος των καταναλωτών. Όλοι οι μεγάλοι
επιχειρηματίες συνδέονται με τον πιο στενό τρόπο με στελέχη των μεγάλων
κομμάτων (τα οποία "κάτι" κερδίζουν κι αυτά). Χαρακτηριστική είναι η
αποκάλυψη του καρτέλ γάλακτος, όπου 17 εταιρείες τα βρήκαν μεταξύ τους, με
αποτέλεσμα πανάκριβα προϊόντα στα ράφια και χρεοκοπία των παραγωγών.
Η υπόθεση των "κουμπάρων" αμέσως μετά, ήρθε
για να γελοιοποιήσει τον δήθεν "έλεγχο" της αγοράς απ την
"Επιτροπή Ανταγωνισμού"
Και μη σκεφτείτε για πετρέλαια, τράπεζες κοκ, γιατί θα
κλάψει ο κάθε πικραμένος].
Με την επιβολή και χρήση δεικτών όπως το «ΑΕΠ» (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν), "Κατά κεφαλήν ΑΕΠ", δηλ συνολικό εισόδημα, μέσος άνθρωπος, μέσο εισόδημα, οι ελίτ πείθουν την πλειοψηφία του κόσμου ότι έχουν κοινά συμφέροντα. Που υπάρχουν αυτά; Μόνο στις στατιστικές και στη φαντασία των ανθρώπων. Σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, όπου το πλουσιότερο 10% κατέχει το 42% του πλούτου, τι μπορεί να παριστά το ΑΕΠ; Ένα φανταστικό «μερίδιο» για τους μη έχοντες. Το ΑΕΠ μπορεί ν αυξάνεται και οι περισσότεροι σε μια χώρα να είναι σε στάσιμη ή και σε χειρότερη μοίρα, χρόνο με τον χρόνο…
Κατά τα 9/10, η κυριαρχία των ελίτ στηρίζεται στην
προπαγάνδα και τη διαφθορά και μόνο κατά το 1/10 στη δύναμη και τα όπλα. Αν η
προπαγάνδα καταρρεύσει, εκμηδενίζεται η αποτελεσματικότητα και της βίας.
Αν πρόκειται ν αλλάξουμε κάτι στον κόσμο, χρειάζεται πάνω
απ όλα, μια συμβολική επανάσταση. Να μεταβάλλουμε την κοσμοθεώρηση, τη γνώση,
την παράσταση για τον κόσμο.
[Σημείωση: Η συγκρότηση της γλώσσας, η οικονομική
πρακτική, δεν είναι «αυστηρές» επιστήμες, όπως η φυσική ή η χημεία. Είναι
διαποτισμένες μέχρι το μεδούλι απ την πολιτική. Αλλιώς από ποια «λεφτόδεντρα»
προέκυψαν ξαφνικά οι τωρινοί τεράστιοι εξοπλισμοί, όταν μέχρι πρόσφατα «δεν υπήρχε
σάλιο»;].
28 Απρίλη 2024
Γιώργος Παπανικολάου
Η γλώσσα και η αναμόρφωση της ανθρώπινης εμπειρίας
https://archeia.moec.gov.cy/sd/288/Halliday_Glossa_empeiria.pdf
Κρατικές επιχειρήσεις και
"ελεύθερος ανταγωνισμός" στην εποχή των μονοπωλίων και των καρτέλ
https://politikofilosofikesanazitiseis.blogspot.com/2019/05/blog-post.html
Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ): Μια απάτη της στατιστικής που κρύβει την πραγματικότητα.
https://politikofilosofikesanazitiseis.blogspot.com/2020/05/blog-post.html
Τι είναι η γλώσσα των μνημονίων και του νεοφιλελευθερισμού (η γλώσσα της εξουσίας), η σημασία της και πως να την πολεμήσουμε.
https://politikofilosofikesanazitiseis.blogspot.com/2016/05/blog-post.html
Ιδεολογική γλώσσα και γλώσσα της εξουσίας.
Έξω απ το λόγο, δεν υπάρχει υποκείμενο. Το θεμέλιο της υποκειμενικότητας βρίσκεται στην πράξη της ομιλίας. Κύριο χαρακτηριστικό του λόγου είναι η πολικότητα. Οι γλωσσολόγοι αναφέρουν σαν υποκείμενο του λόγου, όχι τον ομιλητή, αλλά το δυαδικό υποκείμενο ομιλητής-ακροατής. 2 Η γλωσσολογία θεωρεί τον αποδέκτη του λόγου σαν εξίσου κύριο πρόσωπο της ομιλίας. Η επικοινωνία γίνεται αντιληπτή όχι απλώς σαν μετάδοση πληροφορίας, αλλά σαν κοινωνική πράξη ανάμεσα σε δύο κύρια πρόσωπα που γίνονται υποκείμενο χάρη σ αυτή την κοινωνική πράξη.
...Το νόημα στη γλώσσα δεν το δίνουν ούτε η κυριολεξία, ούτε η γραμματική, όσο η γνώση των εξωγλωσσικών κοινωνικών παραγόντων.
...Η μεγαλύτερη δύναμη της κάθε κοινωνικής εξουσίας δεν είναι η κατοχή υλικής δύναμης, αλλά η συναίνεση των εξουσιαζομένων, η αποδοχή της εξουσίας. Στις σύγχρονες κοινωνίες, η μεγάλη δύναμη των εξουσιών είναι η ηθική, φυσική και λογική νομιμότητά τους. Αυτό γίνεται με τις ιδέες, δηλ με τη γλώσσα. Η δύναμη των λέξεων, η εξουσία που δίνει η χρήση ορισμένων γλωσσικών μορφών στον ομιλητή, δεν ανήκει στο λόγο τον ίδιο, αλλά προέρχεται απ την κοινωνική διαίρεση, την ιεραρχία, που προσδίδει σε ορισμένες γλωσσικές μορφές μεγάλο κοινωνικό κύρος.
...κ. Διευθυντά. Η αρχαιοπρεπής κλητική σε -α που έχει χαθεί απ τη φυσική γλώσσα, επιζεί σαν αυτονόητα "σωστή" σε μερικούς και μόνο τίτλους εξουσίας. Ένα άλφα που δεσμεύει τον ιεραρχικά κατώτερο. Η εξουσία ασκείται σε μεγάλο βαθμό με τις ιδέες, αρά με τη γλώσσα, με τις λέξεις.
...Η ιδεολογική γλώσσα παραβιάζει τη θεμελιακή λειτουργία του λόγου (καταστρέφει την πολικότητα του λόγου) πετυχαίνοντας την επιβολή της σιωπής στο δέκτη. Δεν είναι τόσο "γλώσσα", όσο χειρισμός της γλώσσας. Τα χαρακτηριστικά της ιδεολογικής γλώσσας είναι μορφικά. Παράγουν λανθάνοντα νοήματα που κάνουν τα ρητά μηνύματα εκβιαστικά για τους δέκτες, επιβάλλοντας σιωπή και προστατεύοντας τον πομπό απ το λογικό χειρισμό των μηνυμάτων, δηλ απ την κριτική.
...Το μεγαλύτερο μέρος της δύναμης του ιδεολογικού λόγου είναι η λανθάνουσα αξιολόγηση (στο λόγο λανθάνουν αξιολογήσεις που λειτουργούν δεσμευτικά για τον δέκτη). Ο ιδεολογικός λόγος δεν είναι οπωσδήποτε πληθωρικός, αλλά είναι πάντα αξιολογικός. Τα μηνύματα έχουν τη μορφή της αλήθειας και όχι της πληροφορίας. Το μήνυμα πχ διατυπώνεται στην ευκτική ή την προστακτική και εισάγεται με βεβαιωτικές προτάσεις (με το "πρέπει"). Περιέχει διατυπώσεις που αποκλείουν την αμφισβήτηση, υποκατάσταση των τεκμηρίων με ηθικές κατηγορίες (εντιμότητα, απουσία φανατισμού, καλή πρόθεση κλπ), είτε με αρετές (ευφυϊα, γνώσεις, συνείδηση της πραγματικότητας), στηρίζεται σε λέξεις/αξίες και όχι σε επιχειρήματα και αποδείξεις, άρα περιέχει λανθάνουσα την ηθική καταδίκη του δέκτη, που ενδέχεται να διαφωνήσει. Ρητές και έμμεσες αξιολογήσεις κάνουν το μήνυμα εκβιαστικό για τον δέκτη.
...Η ιδεολογική γλώσσα χαρακτηρίζεται από λανθάνουσες αξιολογήσεις που ξεφεύγουν απ την προσοχή του δέκτη. Χρησιμοποιεί την μετάθεση, τη μετωνυμία και το υπονοούμενο, με στόχο τη νομιμοποίηση του πομπού, καθώς και την έντεχνη αποσιώπηση του υποκειμένου του ομιλητή. Μεταμφιέζει τα μηνύματά του σε αναμφισβήτητα. Αποσιώπηση ή μετάθεση του υποκειμένου της ομιλίας. Ο πολιτικός ρήτορας μιλάει στο πρώτο πληθυντικό πρόσωπο, βάζοντας στη θέση του υποκειμένου ένα αξιολογικό "εμείς". Η αντιπαράθεση με τους "άλλους" γίνεται αυτόματα, χωρίς να χρειάζεται να οριστούν ούτε να δειχτεί γιατί δεν έχουν τις ιδιότητες που ορίζει το "εμείς". ("Εμείς" (μετεμφυλιακά): εννοώντας "οι έλληνες"). ("Ο λαός απαιτεί": υποκατάσταση του υποκειμένου). Υποκαταστάσεις που εμφανίζουν υποκείμενα των μηνυμάτων αφηρημένες έννοιες και ηθικές αξίες έχουν ισχυρότατο αποτέλεσμα. 6 (Η ελευθερία απαιτεί, η δημοκρατία, η δικαιοσύνη, το έθνος, η ειρήνη, ο σοσιαλισμός).
...Η γλώσσα των θρησκειών είναι ρητά καταστροφική της επικοινωνίας. Η αμφιβολία ορίζεται σαν αμαρτία και η πίστη είναι αποδοχή της θείας χάρης, άρα είναι υποχρεωτικά αντίθετη με την κρίση και τη σκέψη (οι θρησκείες κηρύσσουν ότι είναι βλασφημία να ερευνάς αντί να πιστεύεις). Η μεγαλύτερη δύναμη της γλώσσας της θρησκείας δεν κρύβεται στη ρητή αλλά στην έμμεση απαγόρευση.
(αποσπάσματα απ το "Γλώσσα και ιδεολογία" της Φραγκουδάκη).
ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ
Μετά την ολοκλήρωση της συνάντησης, ο Μ. Χρυσοχοΐδης δήλωσε ότι «ανταγωνισμός στην ελληνική αγορά δεν υφίσταται. Στη χώρα μας βρίσκονται, σε πλήρη και ανεξέλεγκτη λειτουργία, καρτέλ επιχειρήσεων που ρυθμίζουν τις τιμές βασικών αγαθών με εναρμονισμένες τιμολογιακές πρακτικές. Το έργο της Επιτροπής Ανταγωνισμού δεν αρκεί, διότι η κυβέρνηση δεν θέλει να συγκρουστεί με τα καρτέλ των τροφίμων, των καυσίμων, των σούπερ μάρκετ».
Ο κ. Χρυσοχοϊδης έκανε λόγο, μεταξύ άλλων, για επί χρόνια παρατηρούμενη και με ευθύνη της κυβέρνησης ελλιπή στελέχωση της Αρχής, απαράδεκτες χρονικές καθυστερήσεις στην έκδοση αποφάσεων, προκλητική αδράνεια στην ενίσχυση της αντι-ολιγοπωλιακής νομοθεσίας στη χώρα μας και ανύπαρκτη επίδραση των όποιων κυρώσεων στη λειτουργία της αγοράς και στην προστασία του καταναλωτή.
«Το φαινόμενο της ακρίβειας είναι πλέον ανεξέλεγκτο και η κυβέρνηση δεν θέλει και δε μπορεί να αντιμετωπίσει αυτή την κατάσταση. Η Ελλάδα έχει αποκτήσει ένα ρόλο «αρνητικού πρωταθλητή» στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια: η ακρίβεια καλπάζει, η αγοραστική δύναμη μειώνεται, τα κέρδη των επιχειρήσεων αυξάνονται», τόνισε ο υπεύθυνος του τομέα Ανάπτυξης.
Πρόσθεσε ότι το ΠΑΣΟΚ δεσμεύεται να ενισχύσει θεσμικά την αντιμονοπωλιακή και αντιολιγοπωλιακή νομοθεσία και τα όργανα ελέγχου ενάντια στα μονοπώλια και στα ολιγοπώλια, καθώς επίσης να ανοίξει πόλεμο απέναντι στην ακρίβεια.
Μόνο περιφάνεια!!!... για το μέλλον του ανθρώπινου είδους!!!
(η μουσική όλα τα λεφτά).
Κατά τα 9/10, η κυριαρχία των ελίτ στηρίζεται στην προπαγάνδα και τη διαφθορά και μόνο κατά το 1/10 στη δύναμη και τα όπλα. Αν η προπαγάνδα καταρρεύσει, εκμηδενίζεται η αποτελεσματικότητα και της βίας.
[Το Πανεπιστήμιο Shiraz του Ιράν, από τα παλιότερα και πιο ανεπτυγμένα, ανακοίνωσε ότι θα δεχτεί και προσφέρει:
υποτροφίες σε όλους τους φοιτητές της Αμερικής και της Ευρώπης που θα αποβληθούν για συμπαράσταση στην Παλαιστίνη,
θέσεις εργασίας και κίνητρα εκπαιδευτικής κι ερευνητικής απασχόλησης σε όλους τους πανεπιστημιακούς που θα απολυθούν!].
