Η αντικειμενικότητα της ανθρώπινης γνώσης.

Ανθρώπινη γνώση:

Είναι αντικειμενικό ή υποκειμενικό το περιεχόμενό της;

Με ποια έννοια αντικειμενικό.

Μάθηση και γνώση.

(Η άποψη του Διαλεκτικού ιστορικού υλισμού

και της υλιστικής ιστορικής ψυχολογίας)

Σημειώσεις: Γιώργος Παπανικολάου

(απόλυτη) Αναγκαιότητα ή κισμέτ = το ίδιο.

Απλή, άμεση, ολοκληρωτική άρνηση της σύμπτωσης.

(η αεριώδης σφαίρα απ την οποία προήλθε το ηλιακό σύστημα ήταν έτσι κατασκευασμένη, ώστε αυτά τα γεγονότα να συμβούν έτσι και όχι διαφορετικά).

Ελευθερία: κυριαρχία πάνω στον εαυτό μας και στην εξ φύση. Αυτή η κυριαρχία στηρίζεται πάνω στη γνώση της φυσική αναγκαιότητας. Η ελευθερία είναι προϊόν της ιστορικής εξέλιξης.

Ύλη: αντικειμενική πραγματικότητα που υπάρχει έξω και ανεξάρτητα απ την ανθρώπινη συνείδηση, και που αντανακλάται απ αυτή. Η μοναδική "ιδιότητα" της ύλης που με την αναγνώρισή της συνδέεται ο φιλοσοφικός υλισμός.

"Η ύλη εξαφανίζεται" σημαίνει ότι εξαφανίζεται το όριο εκείνο μέχρι το οποίο γνωρίζαμε ως τώρα την ύλη, ότι η γνώση μας προχωρεί βαθύτερα. Εξαφανίζονται οι ιδιότητες της ύλης που προηγούμενα μας φαίνονταν απόλυτες, αμετάβλητες, πρωταρχικές (το αδιαχώρητο, η αδράνεια, η μάζα κλπ) και που τώρα αποκαλύπτονται σαν σχετικές, χαρακτηριστικές μόνο για ορισμένες καταστάσεις της ύλης.

Γιατί η μοναδική "ιδιότητα" της ύλης, που με την αναγνώρισή της συνδέεται ο φιλοσοφικός υλισμός, είναι η ιδιότητα να είναι αντικειμενική πραγματικότητα, να υπάρχει έξω από τη συνείδησή μας.

Η αναγνώριση οποιωνδήποτε αμετάβλητων στοιχείων, μιας "αμετάβλητης ουσίας των πραγμάτων" κλπ, δεν είναι υλισμός, αλλά μεταφυσικός, δηλ αντιδιαλεκτικός υλισμός.

Αυτή η μοναδικά κατηγορηματική, ή μοναδικά απόλυτη παραδοχή της ύπαρξής της (της φύσης) έξω απ τη συνείδηση και το αίσθημα του ανθρώπου, είναι εκείνο που ξεχωρίζει το διαλεκτικό υλισμό απ το ρελατιβιστικό αγνωστικισμό και τον ιδεαλισμό.

(Λένιν, "Υλισμός και εμπειριοκριτικισμός, σ. 279-282).

Ο υλιστής δεν διακόπτει πουθενά τη συνέχεια της φύσης. Θεωρεί την ύλη και το πνεύμα σαν δυο πλευρές ενός και του ίδιου πράγματος (όχι σαν δυο διαφορετικά πράγματα).

Η πραγματική ενότητα του κόσμου συνίσταται στην υλικότητά του (δηλ στην αντικειμενικότητά του δηλ στο ότι υπάρχει έξω απ τη συνείδηση) και αυτό αποδείχθηκε ύστερα από μια μακρόχρονη και επίπονη εξέλιξη της φιλοσοφίας και των φυσικών επιστημών.

Ο μαρξιστικός ορισμός της ύλης δεν είναι κλειστός. Πλουτίζεται παράλληλα με την πρόοδο των φυσικών επιστημών.

Η φύση σ όλα της τα μέρη είναι χωρίς αρχή και τέλος.

Απουσία απόλυτων ορίων στη φύση (το αντίθετο δηλ του φαινομένου, αυτού που βλέπουμε).

Αμετάβλητη ουσία των πραγμάτων = μεταφυσικός υλισμός.

Η ουσία ή η υπόσταση των πραγμάτων είναι σχετικές. Εκφράζουν το βάθεμα της ανθρώπινης γνώσης των αντικειμένων (η γνώση στοχεύει στην ουσία).

Κίνηση χωρίς ύλη είναι αδιανόητη (η ύλη δεν ανάγεται σε ενέργεια) [άρα δεν νοείται αυθύπαρκτη ενέργεια]. Η κίνηση σαν αλλαγή.

Κίνηση είναι ο τρόπος ύπαρξης της ύλης.

Αδράνεια είναι η ιδιότητα των σωμάτων ν αντιστέκονται σε οποιαδήποτε μεταβολή της κινητικής τους κατάστασης.

Η κίνηση της ύλης είναι απόλυτη, ενώ κάθε ήρεμη κατάσταση είναι σχετική, κι αντιπροσωπεύει μία από τις στιγμές της κίνησης. Η αντιφατικότητα της κίνησης συνίσταται στην άρρηκτη ενότητα δύο αντιτιθέμενων στιγμών - της αλλαγής και της σταθερότητας (ηρεμίας). Να μη συγχέεται η ύλη ούτε με μία από τις μορφές της (πχ χρόνος, χώρος) ούτε με μία από τις ιδιότητές της πχ μάζα, ενέργεια).

[ατμός, υγρό νερό, διαφορετικές μορφές της ίδιας χημικής ουσίας

Το υδρογόνο καίγεται στον αέρα και μετατρέπεται σε νερό].

[μορφές της ενέργειας (φως, θερμότητα) δεν θεωρούνται ότι είναι ύλη, κι έτσι καμιά απ αυτές δεν θεωρείται χημική ουσία].

[γνωρίσματα ύλης/μονάδες: μήκος/όγκος, μάζα/βάρος, χρόνος, θερμοκρασία, ποσότητα, ένταση ηλ ρεύματος, φωτεινή ένταση][πυκνότητα (μάζα/όγκο].

[άλλο μάζα(ποσότητα ύλης, μέτρο αδράνειας), άλλο βάρος(ελκτική δύναμη). Το βάρος το μετράμε με δυναμόμετρο, τη μάζα με ζυγαριά.  το βαρος μεταβαλλεται αναλογα με την αποσταση του σωματος απο το κεντρο της γης. το βαρος ειναι διανυσματικο μεγεθος διοτι εχει μετρο και κατευθυνση. η μαζα ειναι μονομετρο μεγεθος γιατι εχει μονο μετρο. Το μέγεθος του σώματος δεν καθορίζει τη μάζα του/πυκνότητα].

Κάθε υλικό σώμα έλκει όλα τα υπόλοιπα υλικά σώματα. Όσο μεγαλύτερη είναι η μάζα του, τόσο ισχυρότερη είναι η έλξη που ασκεί στα γειτονικά του αντικείμενα.[η αιτία της αδράνειας, αιτία και κίνησης, αλλαγών]

"Κενό είναι περιοχή του χώρου όπου σημειώνεται έλλειψη ύλης". Ένας τέτοιος όμως ορισμός για το κενό πηγάζει από την παραδοχή ότι η «ύλη» «περιέχεται» μέσα στο «χώρο», δηλ. ότι ο χώρος δεν είναι ιδιότητα της ύλης.

[μάλλον το φαινόμενο-η ύλη περιέχεται στο χώρο- και η πραγματικότητα-η ύλη δημιουργεί την αίσθηση του χώρου].
 Γενικά το «κενό» φαίνεται ότι δεν είναι κενό αλλά φορέας άγνωστων σε μας μορφών ύλης, δηλ. δεν είναι άυλο αλλά υλικότατο.

Χώρος/χρόνος: ουσιαστικοί όροι του Είναι [ύλη+άγνωστη ύλη].

Αντικειμενικές μορφές του Είναι.

Η μεταβλητότητα των ανθρώπινων εννοιών γι αυτές.

Μόνο στην περίπτωση που ο χρόνος θα καταληφθεί, θα γεμίσει από πραγματικά ξεχωριστά γεγονότα, είναι μετρήσιμος.

Ελευθερία: γνώση των νόμων και κυριαρχία πάνω τους και στους εαυτούς μας και δυνατότητα να τους κάνουμε να δρουν σχεδιασμένα για καθορισμένους σκοπούς (τι είδους;).

Αιτία/ αποτέλεσμα: συγκεκριμένη μεμονωμένη περίπτωση (απλούστευση αντικειμενικής αλληλουχίας).

Στην έννοια της καθολικής αλληλεπίδρασης αιτία/αποτέλεσμα συγκλίνουν η μια προς την άλλη.

Ύπαρξη μιας αναγκαιότητας [και υλικότητας] που δεν είναι γνωσμένη απ τον άνθρωπο.

Κάθε διαδικασία είναι αναγκαία σε σχέση με κάποια άλλη, και τυχαία σε σχέση με κάποια άλλη.

Δεν υπάρχουν ιδιότητες, αλλά μόνο πράγματα που έχουν ιδιότητες.

Πουθενά δεν συναντάμε μέσα στη φύση τις περιοχές εκείνες όπου υφίστανται οι ποιοτικές, οι "απόλυτες διαφορές" που δεν μπορούμε να τις γνωρίσουμε. Η ποιότητα και η ποσότητα είναι για τον Ναίγκελι κατηγορίες τελείως διαφορετικές. Καθαρή μεταφυσική.

Μπορούμε να γνωρίσουμε μόνο το πεπερασμένο.

Κατά βάθος όμως μπορούμε να γνωρίσουμε μόνο το άπειρο.

Με τη σκέψη μας παίρνουμε το ατομικό, το αποσπούμε απ τη μοναδικότητά του, το εντάσσουμε στη μερικότητα, και από κει φτάνουμε στην καθολικότητα. Έτσι ανακαλύπτουμε το άπειρο μέσα στο πεπερασμένο και το αιώνιο μέσα στο πρόσκαιρο. Είμαστε σε θέση να γνωρίσουμε το άπειρο, όσο και δεν είμαστε. Κι αυτό το πράγμα είναι ό,τι μας χρειάζεται για την ώρα.

Αντίφαση ανάμεσα στο χαρακτήρα της ανθρώπινης νόησης και στην πραγμάτωσής της σε άτομα που η σκέψη τους είναι περιορισμένη.

Επαναλαμβάνεται κι εδώ η παλιά ιστορία. Πρώτα δηλ κάνουμε τις αφαιρέσεις απ τα πράγματα, τα γενικεύουμε, και ύστερα έχουμε την αξίωση να γνωρίσουμε με τις αισθήσεις αυτές τις αφαιρέσεις. Θέλουμε να δούμε με τα μάτια το χρόνο και να οσφρανθούμε το χώρο. Ο εμπειρικός βυθίζεται τόσο πολύ μέσα στη συνήθεια των εμπειρικών γνώσεων, ώστε πιστεύει πως εξακολουθεί να βρίσκεται μέσα στην περιοχή των γνώσεων που μας προμηθεύουν οι αισθήσεις, ακόμα και όταν σκέφτεται με αφαιρέσεις.

Ξέρουμε  λέει τι πράγμα είναι η ώρα ή το μέτρο, αλλά δεν ξέρουμε τίποτα απολύτως για το χρόνο και το χώρο! Σαν δηλ ο χρόνος να μην είναι ώρες ή ο χώρος κυβικά μέτρα!

Ο χώρος και ο χρόνος, δηλ αυτές οι δυο μορφές ύπαρξης της ύλης, δεν μας λένε τίποτα άμα τις ξεχωρίσουμε απ την ύλη. Είναι έννοιες άδειες, χωρίς περιεχόμενο, καθαρές αφαιρέσεις της ανθρώπινης νόησης, που δεν έχουν άλλη αντικειμενική ύπαρξη, έξω απ τη νόηση.

Τότε δεν θα έπρεπε να γνωρίζουμε ούτε την ύλη, ούτε την κίνηση. Και αυτό είναι πραγματικά φυσικό. Κανένας μας δεν είδε, ούτε γνώρισε την ύλη ή την κίνηση, σαν τέτοιες. Εκείνο που βλέπουμε και ξέρουμε είναι μόνο οι διαφορετικές μορφές της ύλης (της ουσίας) και της κίνησης όπως υπάρχουν στην πραγματικότητα. Η ουσία, η ύλη, δεν είναι τίποτ άλλο έξω απ όλες τις ουσίες απ τις οποίες, με τη λογική αφαίρεση, προήλθαν οι έννοιες της ουσίας και της ύλης. Επίσης η κίνηση σαν τέτοια, δεν είναι τίποτ άλλο, έξω από όλες τις υπάρχουσες μορφές κίνησης, που μπορούμε ν αντιληφθούμε με τις αισθήσεις μας.

Δηλ οι όροι ύλη, κίνηση κλπ είναι απλές συντομεύσεις, μέσα στις οποίες περικλείνουμε, ανάλογα με τις κοινές τους ιδιότητες, πολλά τελείως διαφορετικά πράγματα.

Δηλ δεν μπορούμε να γνωρίσουμε την ύλη και την κίνηση μ άλλο τρόπο, εκτός απ το να μελετάμε ξεχωριστά τις διάφορες μορφές ουσίας και κίνησης, όπως τις συναντάμε στη φύση: γνωρίζοντας όμως αυτές τις μορφές, γνωρίζουμε ταυτόχρονα και στον ίδιο βαθμό, την ύλη και την κίνηση σαν τέτοιες.

Κατά συνέπεια, όταν ο Nageli λέει πως δεν ξέρουμε τι είναι χρόνος, διάστημα, ύλη, κίνηση, αιτία και αποτέλεσμα, λέει απλώς πως κάνουμε πρώτα αφαιρέσεις του πραγματικού κόσμου με το μυαλό μας, και δεν μπορούμε κατόπιν να γνωρίσουμε αυτές τις αφαιρέσεις που εμείς οι ίδιοι κατασκευάσαμε, επειδή είναι δημιουργήματα της σκέψης και όχι αισθητά αντικείμενα, αφού κάθε γνώση είναι μέτρο αισθητό (σύμφωνα με τον Nageli).

Το ίδιο ακριβώς με τη δυσκολία που αναφέρει ο Χέγκελ: μπορούμε να φάμε κεράσια και δαμάσκηνα, όχι όμως φρούτα, γιατί κανένας ακόμα δεν έχει φάει φρούτα σαν τέτοια.

Όταν ο Nageli ισχυρίζεται πως υπάρχουν κατά πάσα πιθανότητα πλήθος μορφές κίνησης στη φύση, τις οποίες δεν είμαστε σε θέση ν αντιληφθούμε με τις αισθήσεις μας, τούτο αποτελεί μια φτωχή δικαιολογία, ισοδύναμη με την κατάργηση του νόμου σύμφωνα με τον οποίο η κίνηση δεν μπορεί να δημιουργηθεί. Γιατί αυτές οι μορφές κίνησης, μπορούν ασφαλώς να μετατραπούν σε κίνηση προσιτή στην αντίληψή μας.

[αφού καμιά κίνηση δεν χάνεται, αλλά μετατρέπεται σε άλλη μορφή κίνησης (κάθε μορφή κίνησης αποδείχνεται ικανή και αναγκασμένη να υποστεί μετασχηματισμό σε οποιαδήποτε άλλη μορφή κίνησης) (σ. 332)].

(Ένγκελς, "Διαλεκτική της Φύσης", σ. 346-348).

Για δύο σχεδόν αιώνες, η θερμότητα θεωρούνταν σαν μια ειδική μυστηριώδης ύλη (θερμική θεωρία), αντί για μια μορφή κίνησης συνηθισμένης ύλης. Παρόλα αυτά η φυσική κυριαρχούμενη απ τη θερμική θεωρία, ανακάλυψε μια σειρά από εξαιρετικά σημαντικούς νόμους θερμότητας και άνοιξε το δρόμο, ιδιαίτερα με τον Fourier, και τον Sadi Carnot προς την ορθή αντίληψη, η οποία έπρεπε τώρα με τη σειρά της, να αντιστρέψει τους νόμους που είχαν ανακαλυφθεί από την προκάτοχό τους, και να τους μεταφράσει στη δική της γλώσσα.

Το ίδιο συνέβη και με τη χημεία, όπου η φλογιστική θεωρία με 100 χρόνια πειραματικής δουλειάς, προμήθευσε στην αρχή το υλικό, με τη βοήθεια του οποίου ο Λαβουαζιέ μπόρεσε ν ανακαλύψει μέσα στο οξυγόνο τον πραγματικό αντίποδα του φανταστικού φλογιστού και να καταρρίψει έτσι ολόκληρη την φλογιστική θεωρία. Μ αυτό όμως, ούτε κατ ελάχιστο δεν παραμερίστηκαν τα πειραματικά αποτελέσματα της φλογιστικής. Το αντίθετο. Παρέμειναν, και μόνο η διατύπωσή τους αντιστράφηκε, μεταφράστηκε απ τη φλογιστική στην ισχύουσα σήμερα χημική γλώσσα και έτσι διατήρησαν την ισχύ τους.

(Ένγκελς, "Διαλεκτική της Φύσης", σ. 72-73).

Ο υλισμός οφείλει αναπόφευκτα ν αναγνωρίσει και την αντικειμενική πραγματικότητα του χρόνου και του χώρου, σε διάκριση απ τον καντιανισμό που ακολουθεί την άποψη του ιδεαλισμού και θεωρεί το χρόνο και το χώρο μορφές της ανθρώπινης ενατένισης.

Ο χώρος και ο χρόνος, γράφει ο Φόϋερμπαχ, δεν είναι απλές μορφές των φαινομένων, αλλά ουσιαστικοί όροι του είναι.

Ο χώρος και ο χρόνος δεν είναι απλές μορφές φαινομένων, αλλά αντικειμενικά πραγματικές μορφές του είναι.

Οι βασικές μορφές του κάθε είναι, είναι ο χώρος και ο χρόνος. Το είναι έξω απ το χρόνο είναι τόσο μεγάλος παραλογισμός, όσο και το είναι έξω απ το χώρο.

Οι ανθρώπινες παραστάσεις του χώρου και του χρόνου είναι σχετικές, απ αυτές όμως τις σχετικές παραστάσεις σχηματίζεται η απόλυτη αλήθεια. Η μεταβλητότητα των ανθρώπινων παραστάσεων του χώρου και του χρόνου δεν αναιρεί την αντικειμενική πραγματικότητα του χώρου και του χρόνου, όπως και η μεταβλητότητα των επιστημονικών γνώσεων για τη δομή και τις μορφές κίνησης της ύλης, δεν αναιρεί την αντικειμενική πραγματικότητα του εξωτερικού κόσμου.

Ο Μπαζάροφ μπέρδεψε τη μεταβλητότητα των ανθρώπινων εννοιών για το χρόνο και το χώρο, τον αποκλειστικά σχετικό χαρακτήρα τους, με το αμετάβλητο του γεγονότος, ότι ο άνθρωπος και η φύση υπάρχουν μόνο σε χώρο και χρόνο.

Ο Μαχ για το χώρο και το χρόνο: συστήματα αισθημάτων προσανατολισμού, ιδιαίτερες αλληλεξαρτήσεις των φυσικών στοιχείων.

Κάρλ Πήρσον (άγγλος μαχιστής): ο χώρος και ο χρόνος δεν βρίσκονται στα πράγματα, αλλά στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα. Είναι ένας απ τους τρόπους που η ανθρώπινη γνωστική ικανότητα τακτοποιεί το υλικό της.

Ο χώρος και ο χρόνος είναι πραγματικοί ή ιδεατοί; Οι σχετικές μας παραστάσεις για το χώρο και το χρόνο αποτελούν άραγε προσεγγίσεις στις αντικειμενικά πραγματικές μορφές του Είναι; Ή μήπως είναι μόνο προϊόντα της ανθρώπινης σκέψης που αναπτύσσεται, οργανώνεται, εναρμονίζεται κλπ;

Η «εμπειρία» μας και η γνώση μας προσαρμόζονται όλο και περισσότερο στον αντικειμενικό χώρο και χρόνο, αντανακλώντας τους όλο και πιο σωστά και πιο βαθιά.

Οι εξελισσόμενες έννοιές μας του χώρου και του χρόνου, αντανακλούν έναν αντικειμενικά πραγματικό χώρο και χρόνο, ότι κι εδώ, όπως και γενικά, προσεγγίζουν στην αντικειμενική αλήθεια.

(Λένιν, "Υλισμός και εμπειριοκριτικισμός", σ. 184-198).

Για τον υλιστή είναι τελείως περιττή η διάκριση ανάμεσα στις a priori γνώσεις και στο «πράγμα καθεαυτό»: αυτός δεν διακόπτει πουθενά τη συνέχεια της φύσης, δεν θεωρεί την ύλη και το πνεύμα σαν δυο διαφορετικά στη βάση τους πράγματα, παρά μόνο σαν δυο πλευρές ενός και του ίδιου πράγματος.

Χέγκελ: μπορούμε να φάμε κεράσια, δαμάσκηνα κλπ, όχι όμως και φρούτο. Κανένας μέχρι σήμερα δεν έφαγε φρούτο, σαν τέτοιο.

Η ύλη σαν τέτοια, είναι μια καθαρή αφαίρεση. Ένα γνήσιο δημιούργημα της ανθρώπινης σκέψης.

Η ύλη σαν έννοια, συγκρινόμενη με τα συγκεκριμένα υλικά σώματα, δεν έχει αντικειμενική ύπαρξη.

Η αντίληψη ότι η ύλη μπορεί να προσδιοριστεί μόνο ποσοτικά και είναι από ποιοτική άποψη ταυτόσημη, ίδια δηλ με τον εαυτό της, είναι η άποψη του μηχανιστικού υλισμού του ΙΗ΄ αιώνα.

Όταν οι φυσικοί προσπαθούν να προσδιορίσουν την ύλη σαν τέτοια, και να αναγάγουν τις ποιοτικές διαφορές των πραγμάτων, σε καθαρά ποσοτικές διαφορές, ή σε συνδυασμούς των απειροελάχιστων σωματιδίων, κάνουν το ίδιο πράγμα με κείνους που προσπαθούν ανάμεσα στα κεράσια, στα αχλάδια και στα μήλα, να βρουν και το φρούτο σαν φρούτο.

[Η αντικειμενική ύπαρξη των γενικών και καθολικών εννοιών δεν σημαίνει καθόλου ότι αυτές υπάρχουν και αυτόνομα, "υλικά", σαν "ουσίες", αυτόνομα. Υπάρχουν μόνο μέσω των συγκεκριμένων υλικών πραγμάτων].

Διαλεκτικός υλισμός: η ενότητα της ύλης συνίσταται στην έλλειψη απόλυτων, μόνιμων διαφορών, ανάμεσα στις ποιοτικά διαφορετικές μορφές της ύλης, που βρίσκεται σε αέναη κίνηση, συνίσταται επίσης στις κοινές ιδιότητές τους, στις αμοιβαίες μεταβολές τους και αλληλεπιδράσεις τους, στο ότι υπόκεινται στους ίδιους γενικούς νόμους.

Ο σύγχρονος φιντεϊσμός δεν απορρίπτει καθόλου την επιστήμη. Απορρίπτει μόνο τις «υπερβολικές αξιώσεις» της επιστήμης, δηλ την αξίωσή της για αντικειμενική αλήθεια. Αν υπάρχει αντικειμενική αλήθεια (όπως φρονούν οι υλιστές), αν οι φυσικές επιστήμες αντανακλώντας τον εξωτερικό κόσμο στην ανθρώπινη «εμπειρία είναι οι μόνες ικανές να μας δόσουν την αντικειμενική αλήθεια, τότε κάθε φιντεϊσμός απορρίπτεται αναμφισβήτητα. Αν όμως δεν υπάρχει αντικειμενική αλήθεια, αν η αλήθεια (μαζί και η επιστημονική αλήθεια) είναι απλώς η οργανώτρια μορφή της ανθρώπινης εμπειρίας, τότε αναγνωρίζεται η βασική αρχή του παπαδίστικου σκοταδισμού, ανοίγεται η πόρτα γι αυτήν και προλειαίνεται το έδαφος για τις «οργανώτριες μορφές» της θρησκευτικής εμπειρίας.

(Λένιν, "Υλισμός και εμπειριοκριτικισμός").

Ο Μπογκντάνοφ γράφει: Ο συνεπής μαρξισμός δεν επιτρέπει τέτοιο δογματισμό και τέτοια στατική αντίληψη, όπως είναι οι αιώνιες αλήθειες». Αυτό είναι σύγχυση. Δεν πρόκειται εδώ καθόλου ούτε για αμετάβλητη ουσία των πραγμάτων, ούτε για αμετάβλητη συνείδηση, αλλά για την αντιστοιχία ανάμεσα στη συνείδηση που αντανακλά τη φύση και στη φύση που αντανακλάται απ τη συνείδηση.

(Λένιν, "Υλισμός και εμπειριοκριτικισμός").

Το πραγματικά σπουδαίο γνωσιολογικό πρόβλημα που χωρίζει τα φιλοσοφικά ρεύματα, δεν είναι να μάθουμε ποιος είναι ο βαθμός ακρίβειας που επιτεύχθηκε απ τις περιγραφές μας των αιτιακών σχέσεων και το αν οι περιγραφές αυτές μπορούν ή όχι να εκφραστούν με ένα ακριβή μαθηματικό τύπο, αλλά αν η πηγή της γνώσης μας αυτών των σχέσεων είναι η αντικειμενική νομοτέλεια της φύσης ή οι ιδιότητες του νου μας, η έμφυτη ικανότητά του να γνωρίζει ορισμένες απριορικές αλήθειες κλπ.

(Λένιν, "Υλισμός και εμπειριοκριτικισμός").

Η ιδέα πως η γνώση μπορεί τάχα να «δημιουργήσει» καθολικές μορφές, ν αντικαταστήσει το αρχικό χάος με την τάξη κλπ, είναι ιδέα της ιδεαλιστικής φιλοσοφίας. Ο κόσμος είναι η νομοτελειακή κίνηση της ύλης και η γνώση μας, όντας ανώτατο προϊόν της φύσης, είναι σε θέση μόνο ν αντανακλά αυτή τη νομοτέλεια.

(Λένιν, "Υλισμός και εμπειριοκριτικισμός", σ. 177).

Με τη θερμογραφία (θερμικές κάμερες) δεν μετράται (και δεν απεικονίζεται επομένως) η θερμοκρασία μιας επιφάνειας, αλλά η μεταβολή της επιφανειακής ακτινοβολίας.

Ο Μαρξ για τον Φόϋερμπαχ: Ο Φόϋερμπαχ δεν αντιλαμβάνεται την υλικότητα σαν πρακτική ανθρώπινη υλική δραστηριότητα (αλλά μόνο με τη μορφή του αντικειμένου ή της άμεσης παράστασης). Ο ιδεαλισμός ανέπτυξε την ενεργητική πλευρά (αφηρημένα), αλλά αυτός δεν γνωρίζει την πραγματική συγκεκριμένη δραστηριότητα σαν τέτοια.

Η υλιστική διδασκαλία πως οι άνθρωποι είναι προϊόντα των περιστάσεων και της αγωγής και επομένως οι αλλαγμένοι άνθρωποι είναι προϊόντα άλλων περιστάσεων και άλλης αγωγής, ξεχνά πως οι περιστάσεις αλλάζουν ίσα-ίσα απ τους ανθρώπους και πως ο παιδαγωγός πρέπει κι ο ίδιος να διαπαιδαγωγηθεί. Η συνταύτιση της μεταβολής των περιστάσεων με την ανθρώπινη δραστηριότητα μπορεί να νοηθεί μόνο σαν ανατρεπτική πράξη.

Ο εποπτικός υλισμός που δεν αντιλαμβάνεται την υλικότητα σαν πρακτική δραστηριότητα, φτάνει μέχρι την εποπτεία των ξεχωριστών ατόμων μέσα στην κοινωνία των πολιτών. Η άποψη του καινούργιου υλισμού είναι η ανθρώπινη κοινωνία ή η κοινωνικοποιημένη ανθρωπότητα.

Η μετατροπή της φύσης απ τους ανθρώπους κι όχι μόνο η φύση σαν τέτοια, αποτελεί την πιο ουσιαστική και άμεση βάση της ανθρώπινης σκέψης.

Έχουμε κοινούς με τα ζώα όλους τους τρόπους που ενεργεί η νόηση: την επαγωγή, την απαγωγή, άρα επίσης και την αφαίρεση, την ανάλυση άγνωστων αντικειμένων (το σπάσιμο ενός καρυδιού αποτελεί ήδη αρχή ανάλυσης), τη σύνθεση (στις κατεργαριές των ζώων) και σαν συνδυασμό και των δύο, το πείραμα (στην περίπτωση νέων εμποδίων και δύσκολων καταστάσεων). Από τη φύση τους, όλοι αυτοί οι τρόποι ενέργειας -άρα όλα τα μέσα της επιστημονικής έρευνας, που η συνηθισμένη λογική αναγνωρίζει-, είναι απόλυτα τα ίδια στους ανθρώπους και στα ανώτερα ζώα. Διαφέρουν μόνο κατά βαθμό (το βαθμό της εξέλιξης της μεθόδου σε κάθε περίπτωση). Οι βασικοί χαρακτήρες της μεθόδου είναι οι ίδιοι και οδηγούν στα ίδια αποτελέσματα στον άνθρωπο και στα ζώα, όσο και τα δύο ενεργούν ή τα καταφέρνουν μόνο μ αυτές τις στοιχειώδεις μεθόδους.

Αντίθετα, η διαλεκτική σκέψη, επειδή ακριβώς προϋποθέτει την έρευνα της φύσης των εννοιών, αυτών καθ εαυτών, είναι δυνατή μόνο στον άνθρωπο, αλλά και σ αυτόν μονάχα σ ένα σχετικά ανώτερο στάδιο εξέλιξης (βουδιστές και έλληνες) και φτάνει στην πλήρη εξέλιξή της μόνο πολύ αργότερα, με τη σύγχρονη φιλοσοφία (και όμως έχουμε κιόλας τα κολοσσιαία συμπεράσματα των ελλήνων, τα οποία κατά πολύ προηγούνται της έρευνας.

(Ένγκελς, "Διαλεκτική της Φύσης", σ. 328-329).             

Η ύπαρξη του ανθρώπου δεν οφείλεται στη σωματική του διάπλαση, ούτε στην οργάνωση του νευρικού συστήματος. Οφείλεται πριν απ όλα στην ικανότητα συμβολικής αναπαράστασης, που είναι η κοινή πηγή της σκέψης, της γλώσσας και της κοινωνίας.

[Η άγνοια της ετυμολογίας μετατρέπει τη λέξη σε καθαρό σύμβολο].

Τα ζώα μεταδίδουν νόημα, δεν έχουν λόγο.

Στη γλώσσα των ζώων ο συνδυασμός ήχων είναι σήμα. Στην ανθρώπινη γλώσσα είναι σύμβολο.

Η γνώση της γλώσσας στα ζώα είναι ενστικτώδης.

Ο άνθρωπος μπορεί να παράγει λεκτικό μήνυμα απ το λεκτικό μήνυμα (πράγμα άγνωστο στα ζώα).

Μπορεί να μεταδώσει και να προσλάβει μηνύματα που δεν αφορούν τη βιωμένη εμπειρία, αλλά την εσωτερική εμπειρία και τη φαντασία.

Η γλώσσα είναι ιδιαίτερο συμβολικό σύστημα οργανωμένο σε 2 επίπεδα: το φυσικό γεγονός. Άϋλη δομή, επικοινωνία σημαινομένων που αντικαθιστά τα γεγονότα ή τις εμπειρίες με την επίκλησή τους.

Είναι κοινωνική πράξη/ενέργεια ο λόγος ο ίδιος. Επιβάλλει όρους στην κοινωνική ζωή.

Ο άνθρωπος γίνεται υποκείμενο χάρη στο λόγο και μέσα απ το λόγο.

Με τη γλώσσα η υποκειμενικότητα ορίζεται όχι απ το αίσθημα του καθενός ότι είναι ο εαυτός του, αλλά σαν ψυχική ενότητα που υπερβαίνει το σύνολο των βιωμένων εμπειριών και εξασφαλίζει τη διάρκεια της συνείδησης. Έξω απ το λόγο δεν υπάρχει υποκείμενο.

 Η εργασία δημιούργησε τον ίδιο τον άνθρωπο. Η εργασία αρχίζει με την κατασκευή εργαλείων.                                                       

Το όρθιο βάδισμα. Το χέρι έμεινε ελεύθερο. Το χέρι ήταν ένα μέλος ενός ενιαίου, εξαιρετικά πολυσύνθετου οργανισμού. Ό,τι ωφελούσε το χέρι ωφελούσε και ολόκληρο το σώμα που υπηρετούσε το χέρι.

Γένεση της γλώσσας απ την εργασία και παράλληλα με την εργασία. 

Πρώτα η εργασία κι ύστερα απ την εργασία και αργότερα παράλληλα μ αυτήν, η γλώσσα, είναι τα δυο πιο ουσιαστικά κίνητρα κάτω απ την επιρροή των οποίων, ο εγκέφαλος του πιθήκου βαθμιαία μετασχηματίστηκε στον εγκέφαλο του ανθρώπου. Χέρι-χέρι με την ανάπτυξη του μυαλού, βάδισε και η ανάπτυξη των αισθητηρίων οργάνων.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          

Το ζώο απλώς χρησιμοποιεί τη φύση. Ο άνθρωπος την κάνει να υπηρετεί τους σκοπούς του, την υποτάσσει (όχι μακροπρόθεσμη πρόβλεψη).

Δεν κυριαρχούμε όπως ένας κατακτητής σ ένα ξένο λαό, αλλά εμείς ανήκουμε σ αυτή και βρισκόμαστε μέσα της. Διαθέτουμε το πλεονέκτημα ότι μπορούμε να διακρίνουμε και να εφαρμόζουμε σωστά τους νόμους της.  

Ο ιδεαλισμός: θεωρεί το αίσθημα φράγμα/τείχος μεταξύ συνείδησης και εξωτερικού κόσμου, ενώ είναι σύνδεσμος, εικόνα του μοναδικά υπάρχοντος εξωτερικού φαινομένου.

Οι αισθήσεις μας δίνουν πιστές απεικονίσεις των πραγμάτων. Γνωρίζουμε αυτά τα ίδια τα πράγματα. Οι αντιλήψεις μας και οι παραστάσεις μας, είναι είδωλα των πραγμάτων. Την επαλήθευση μας τη δίνει η πράξη.

Υλιστής: έμπρακτα δοσμένος ο εξωτερικός κόσμος.

Ιδεαλιστής: έμπρακτα δοσμένο το αίσθημα (ο εξωτερικός κόσμος: σύμπλεγμα αισθημάτων).

Η λεγόμενη αντικειμενική διαλεκτική κυριαρχεί πέρα για πέρα στη φύση. Η λεγόμενη υποκειμενική διαλεκτική, η διαλεκτική σκέψη, αποτελεί απλώς την αντανάκλαση της κίνησης που συντελείται με αντιθέσεις.

Άλλο η εικόνα και άλλο το σύμβολο.

Εικόνα: προϋποθέτει την αντικειμενική πραγματικότητα εκείνου που απεικονίζεται.

Σύμβολο: εισάγει ένα στοιχείο αγνωστικισμού.

Το πράγμα για μας είναι μόνο ένα μέρος, η μια πλευρά του πράγματος καθεαυτό.

Ο φυσικός κόσμος υπάρχει για όλους (εμπειριομονισμός).

Ο φυσικός κόσμος υπάρχει ανεξάρτητα απ όλους (υλισμός).

Η αλήθεια (και η επιστημονική) είναι η οργανώτρια μορφή της ανθρώπινης εμπειρίας (φιντεϊσμός).

Αντικειμενική αλήθεια (υλισμός).

Υλισμός: τα αισθήματα είναι εικόνες της μοναδικής και έσχατης αντικειμενικής πραγματικότητας (όχι με την έννοια ότι έχει γνωσθεί ως το τέλος της, αλλά ότι εκτός απ αυτή δεν υπάρχει κι ούτε μπορεί να υπάρχει άλλη).

Η γνώση η αληθινή πραγματοποιείται με μια σειρά σχετικές πλάνες (αντίφαση). Η αντίφαση μπορεί να λυθεί μόνο σε μια σειρά διαδοχικές γενιές της ανθρωπότητας.

Η ανθρώπινη νόηση είναι εξίσου κυρίαρχη όσο και ακυρίαρχη. Η ικανότητα για γνώση εξίσου απεριόριστη και περιορισμένη. Κυρίαρχη και απεριόριστη απ την άποψη της φύσης και του προορισμού της , της δυνατότητάς της, του τελικού σκοπού της. Ακυρίαρχη και περιορισμένη απ την άποψη της ξεχωριστής πραγμάτωσής της και της κάθε φορά πραγματικότητας.

Για τον διαλεκτικό υλισμό δεν υπάρχουν ανυπέρβλητα όρια ανάμεσα στη σχετική και την απόλυτη αλήθεια.

Η διαλεκτική περιλαμβάνει το στοιχείο του ρελατιβισμού, της άρνησης, του σκεπτικισμού, αλλά δεν ανάγεται σ αυτά.

Όχι άρνηση της αντικειμενικής αλήθειας, αλλά ιστορικά εξαρτημένος χαρακτήρας των ορίων προσέγγισης των γνώσεών μας σ αυτή.

Όχι αμετάβλητη ουσία των πραγμάτων, ούτε αμετάβλητη συνείδηση.

Αντιστοιχία ανάμεσα στη συνείδηση και τη φύση.

Έξω απ τα όρια πρωτεύον- δευτερεύον (βασικό γνωσιολογικό πρόβλημα), η αντίθεση ύλη/ συνείδηση είναι σχετική.

Σκέψη+ύλη: πραγματικές, δηλ υπάρχουν.

Σκέψη+ύλη: υλικές. Λάθος (σύγχυση).

[Αντικειμενικό περιεχόμενο των εννοιών + αντικειμενική πραγματικότητα=κατά προσέγγιση ταυτίζονται (πλησιάζουν όλο και περισσότερο)].

Ο πολύτιμος καρπός των ιδεαλιστικών συστημάτων: η διαλεκτική του Χέγκελ. Ο κόκκος μαργαριταριού που οι Ντύριγκ και Σια δεν ήξεραν να ξεχωρίσουν απ το σωρό κοπριάς του απόλυτου ιδεαλισμού.

Επιβάλλεται ν αλλάζουμε τη μορφή του υλισμού. Όχι την ουσία του.

Τι είναι η διαλεκτική (Ένγκελς).

Ο ρελατιβισμός, σαν βάση της θεωρίας της γνώσης, δεν είναι μόνο η αναγνώριση της σχετικότητας των γνώσεών μας, αλλά και η άρνηση ενός οποιουδήποτε αντικειμενικού μέτρου ή προτύπου που να υπάρχει ανεξάρτητα απ την ανθρωπότητα και στο οποίο πλησιάζει η σχετική μας γνώση.

Η διαλεκτική περιλαβαίνει το στοιχείο του ρελατιβισμού, της άρνησης, του σκεπτικισμού, μα δεν ανάγεται στο ρελατιβισμό. Αναγνωρίζει τη σχετικότητα όλων των γνώσεών μας, όχι με την έννοια της άρνησης της αντικειμενικής αλήθειας, αλλά με την έννοια του ιστορικά εξαρτημένου χαρακτήρα των ορίων προσέγγισης των γνώσεών μας σ αυτή την αλήθεια.

Φιλοσοφία: ιστορική εξέλιξη της επιστήμης της σκέψης.

Διαλεκτική: η επιστήμη των γενικών νόμων της κίνησης και της εξέλιξης της φύσης, της ανθρώπινης κοινωνίας και της νόησης.

Η σφαίρα της θεωρίας μέχρι σήμερα ονομάζονταν φιλοσοφία.

Εδώ οι μέθοδοι της εμπειρίας δεν έχουν ισχύ.

Η θεωρητική σκέψη μπορεί να καλλιεργηθεί μόνο με τη μελέτη της μέχρι σήμερα φιλοσοφίας.

Η επιστήμη της σκέψης είναι ιστορικό προϊόν, είναι μια ιστορική επιστήμη, η επιστήμη της ιστορικής εξέλιξης της ανθρώπινης σκέψης.

Η θεωρητική σκέψη χρησιμοποιεί:

Τη δύναμη της αφαίρεσης και χειρίζεται το σύστημα των εννοιών που έχει αναπτύξει η ανθρωπότητα μέχρι σήμερα (όχι μικροσκόπιο ή άλλο όργανο, όχι μαθηματική απόδειξη).

Φιλόσοφοι: κάτοχοι σταθερής και έμπεδης γνώσης.

Η φιλοσοφία αντιπροσωπεύει την ίδια τη γνώση (Αριστοτέλης).

Αφετηρία στη μελέτη των θεωρητικών προβλημάτων.

Θεωρία της γνώσης.

Καθολική επιστήμη (σύνθεση όλων των επιστημών).

(Χέγκελ) Η φιλοσοφία είναι η φωνή μιας εποχής, η έκφραση και το πνευματικό της απόσταγμα.

Η φιλοσοφία σαν αδογμάτιστος και ελεύθερος από προκαταλήψεις στοχασμός, ευνοεί την πολλαπλότητα προσεγγίσεων και μεθόδων προσπέλασης των γνωστικών προβλημάτων.

Η φιλοσοφία είναι επιστήμη εννοιών, των αρχών που ρυθμίζουν τη γνώση και τη δράση (Κάντ).

Η σύγχρονη φυσική επιστήμη δανείστηκε απ τη φιλοσοφία την αρχή της αφθαρσίας της κίνησης.

Η διαλεκτική είναι η πιο σπουδαία μορφή σκέψης, γιατί μόνο αυτή προσφέρει το στοιχείο της αναλογίας και επομένως τη μέθοδο ερμηνείας των εξελικτικών προτσές που συντελούνται στη φύση, των αλληλεξαρτήσεων γενικά και των μεταπηδήσεων απ το ένα πεδίο έρευνας στο άλλο.

Οι πολυποίκιλες μορφές της ελληνικής φιλοσοφίας περιέχουν σε εμβρυϊκή κατάσταση σχεδόν όλες τις κατοπινές κοσμοθεωρίες.

Η αντικειμενική νομοτέλεια της φύσης: διαφορά της αντίληψής της από πολιτισμό σε πολιτισμό.

Η γνώση δεν μπορεί να δημιουργήσει καθολικές μορφές. Μόνο ν αντανακλά τη νομοτέλεια μπορεί.

Δίνεται στον άνθρωπο η αντικειμενική πραγματικότητα όταν βλέπει το κόκκινο, αισθάνεται το σκληρό κλπ;

Συμμετέχει ενεργητικά η γλώσσα.

[Η αντίληψη είναι μια σύνθετη και ενεργητική δραστηριότητα. Ταξινομεί τις εισαγόμενες πληροφορίες σε γνωστές κατηγορίες με τις λειτουργίες αφαίρεσης και γενίκευσης της γλώσσας. Δομικά η αντίληψη εξαρτάται από ιστορικά καθιερωμένες ανθρώπινες πρακτικές].

Το κριτήριο της πράξης δεν μπορεί ποτέ να επιβεβαιώσει ή ν αναιρέσει πέρα για πέρα μια οποιαδήποτε ανθρώπινη αντίληψη. Είναι κι αυτό απροσδιόριστο", έτσι που να μην επιτρέπει στις γνώσεις του ανθρώπου να μετατραπούν σε "απόλυτο", αλλά να είναι ταυτόχρονα τόσο προσδιορισμένη που να επιτρέπει ανελέητο αγώνα σ όλες τις παραλλαγές του ιδεαλισμού και του αγνωστικισμού.

Η σύγχρονη φυσική επιστήμη δανείστηκε απ τη φιλοσοφία την αρχή της αφθαρσίας της κίνησης.

Η σταθερότητα της ύλης: καθαρό θαύμα, σύμφωνα με τη θεωρία του ατόμου "πλανητικού συστήματος".

Ο υλισμός και ο ιδεαλισμός διαφέρουν στις λύσεις που δίνουν στο πρόβλημα της πηγής της γνώσης μας, της σχέσης της γνώσης (και γενικά του ψυχικού) προς το φυσικό κόσμο.

Κίνηση χωρίς ύλη είναι αδιανόητη (δηλ κίνηση εκτός αντικειμενικής πραγματικότητας) (όπως και ύλη χωρίς κίνηση) [νόημα και θέση της συνείδησης].

(την αντικειμενική πραγματικότητα όπως τη δημιουργεί η δραστηριότητά μας κάθε φορά) (το κίνητρο).

Το κριτήριο της πράξης μπορεί να ερμηνευτεί και με υποκειμενική και με αντικειμενική έννοια.

Ο υλισμός: ξεκινάει απ την αντικειμενικότητα της επιστήμης, απ την παραδοχή της αντικειμενικής πραγματικότητας που αντανακλάται απ την επιστήμη.

Ο ιδεαλισμός: Συναγάγει την αντικειμενικότητα απ το πνεύμα, απ τη συνείδηση, απ το ψυχικό.

Αποκαλύφθηκαν οι νόμοι της παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας. Καταδείχθηκε στις κύριες και βασικές γραμμές η αντικειμενική λογική αυτών των αλλαγών.

Ο υλισμός είναι διαλεκτικός και ιστορικός.

Στη σύγχρονη κοινωνία, η γενική θεωρία της πολ οικονομίας είναι το ίδιο κομματική επιστήμη, όπως και η γνωσιολογία.

Οικονομολόγοι: μορφωμένοι υπάλληλοι της τάξης των καπιταλιστών.

Το καθήκον των μαρξιστών: να ξέρουν να αφομοιώνουν και να μεταπλάθουν τις κατακτήσεις που πραγματοποιούν αυτοί οι υπάλληλοι (δεν θα κάνετε ούτε ένα βήμα στον τομέα της μελέτης των νέων οικον. φαινομένων, αν δεν χρησιμοποιήσετε τις εργασίες, αυτών των υπαλλήλων).

Η επικοινωνία γίνεται αντιληπτή όχι απλώς σαν μετάδοση πληροφορίας, αλλά σαν κοινωνική πράξη ανάμεσα σε δυο κύρια πρόσωπα που γίνονται υποκείμενο χάρη σ αυτή την κοινωνική πράξη.

Ο γλωσσολογικός χρόνος είναι άλλος απ τον φυσικό χρόνο.

Το κοινωνικο-πολιτισμικό περιβάλλον διαμεσολαβεί και προσδιορίζει τον τρόπο αντίληψης και σκέψης του ατόμου.

Η κοινωνική μεσολάβηση περνά μέσα απ τη γλώσσα και τις έννοιες που αυτή κωδικοποιεί και μέσα απ τους καθιερωμένους τρόπους δράσης.

Οι άνθρωποι λειτουργούν και με "απόντα" αντικείμενα, συνεπώς με "αντίγραφο" του κόσμου, μέσω των λέξεων, που διατηρούν τα νοήματα ακόμη και όταν το άτομο δεν έχει άμεση εμπειρία των αντικειμένων στα οποία αυτές αναφέρονται.

Η κύρια δύναμη του Λένιν βρίσκονταν στο ότι αντιλαμβάνονταν την εσωτερική λογική του κινήματος και ρύθμιζε πάνω σ αυτή την πολιτική του. Δεν επέβαλε τα σχέδιά του στις μάζες. Βοηθούσε τις μάζες να συλλάβουν και να πραγματοποιήσουν τα δικά τους σχέδια.

Όταν ο Λένιν συνόψιζε όλα τα προβλήματα της επανάστασης σ ένα μόνο – να εξηγούμε υπομονητικά – αυτό σήμαινε ότι έπρεπε να συντονιστεί η συνείδηση της μάζας με την κατάσταση όπου την είχε στριμώξει το ιστορικό προτσές.

Ο Λένιν δεν ήταν ο δημιουργός του επαναστατικού προτσές. Ενσωματώθηκε μόνο μέσα στην αλυσίδα των αντικειμενικών ιστορικών δυνάμεων. Μα μέσα σ αυτή την αλυσίδα ήταν ένας μεγάλος κρίκος.

(Τρότσκι, Ιστορία της Ρωσικής επανάστασης).

[Κίνητρα μαζών].

Οι μεταβολές που παρουσιάζονται ανάμεσα στην αρχή και στο τέλος της επανάστασης, στις οικονομικές βάσεις της κοινωνίας και στην κοινωνική υπόσταση των τάξεων, δεν αρκούν καθόλου ν εξηγήσουν την πορεία της ίδιας της επανάστασης.

Η δυναμική των επαναστατικών γεγονότων καθορίζεται άμεσα από γοργές μεταλλαγές, έντονες και παθητικές, στην ψυχολογία των τάξεων, που έχουν συγκροτηθεί πριν απ την επανάσταση.

Η κοινωνία δεν αλλάζει τους θεσμούς της ανάλογα με τις ανάγκες της, όπως ο τεχνίτης ανανεώνει τα εργαλεία του. Το αντίθετο: πρακτικά η κοινωνία θεωρεί τους θεσμούς που βαραίνουν πάνω της σαν κάτι θεμελιωμένο για πάντα.

Χρειάζονται περιστάσεις ολότελα εξαιρετικές, ανεξάρτητες απ τη θέληση των ατόμων και των κομμάτων, για να απαλλαγούν οι δυσαρεστημένοι απ τα δεσμά του συντηρητικού πνεύματος και να οδηγηθούν οι μάζες στην εξέγερση. Κατά συνέπεια οι γοργές μεταβολές στη γνώμη και στο θυμικό των μαζών, σε καιρό επανάστασης, δεν προέρχονται απ την ευλυγισία και την ευκινησία της ανθρώπινης ψυχής, μα από το βαθύ συντηρητισμό της.

Τρότσκι, Πρόλογος στην «Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης».

Η κοινωνική ιστορία καθιέρωσε τη γλώσσα και τους λογικούς κώδικες, που επιτρέπουν στον άνθρωπο να μεταπηδά απ την αίσθηση στον ορθό λόγο.

Οι κώδικες αυτοί οδηγούν τον άνθρωπο πέρα απ την άμεση εμπειρία, στη συναγωγή συμπερασμάτων, εξίσου αντικειμενικών με τις άμεσες αντικειμενικές εμπειρίες.

Η αντίληψη περιλαμβάνει την ενεργητική συμμετοχή της γλώσσας.

Ονόματα για τα χρώματα ή απουσία άλλων.

Οφείλεται στην πολιτιστική επίδραση, σε διαφορετική πρακτική σημασία ("ενδιαφέρον", "αδιαφορία").

Μεταφορικά ονόματα χρωμάτων: συσχέτιση με συγκεκριμένες καταστάσεις πρακτικής σημασίας.

Η αντίληψη των γεωμετρικών σχημάτων ποικίλει από πολιτισμό σε πολιτισμό.

Στην αρχή: συναισθήματα, συγκεκριμένες ιδέες, → νόημα των λέξεων.

Μετά: ιστορικά αναπτυσσόμενο σημασιολογικό σύστημα.

Οπτική σκέψη → εννοιολογική.

Η ανθρώπινη γνωστική δραστηριότητα γίνεται μέρος ενός πιο εκτεταμένου συστήματος γενικής ανθρώπινης εμπειρίας. [αξία-αξία χρήσης].

Καταγραφική μέθοδος γενίκευσης: πρακτική εμπειρία ατόμου.

Κατηγοριακή μέθοδος γενίκευσης: κοινή εμπειρία της κοινωνίας.

Απ το αισθητηριακό στο ορθολογικό.

Αφηρημένη εμπειρία: καθοδήγηση απ το "ιδανικό".

Σφαίρα δημιουργικής φαντασίας που διευρύνει τον αντικειμενικό κόσμο του ανθρώπου.

Νέες δομές γνωστικής λειτουργίας.

Παρερμήνευαν τη λέξη "παρόμοιο" σαν "κατάλληλο".

Φαινομενική κίνηση του ήλιου γύρω απ τη γη.

Πράξη: περιλαμβάνει και τις αστρονομικές παρατηρήσεις, ανακαλύψεις κλπ. Το σύνολο της ανθρώπινης πράξης.

Υπάρχουν τεράστιες δομικές διαφορές στο λεξιλόγιο των χρωμάτων στις διάφορες γλώσσες και αυτές οι διαφορές επιδρούν στη δομή των γνωστικών διαδικασιών.

Οι διαφορές οφείλονται στη διαφορετική πρακτική σημασία που ορισμένα χρώματα έχουν στις διάφορες κοινωνίες.

Αντιλαμβάνονταν τα σχήματα σαν αντικείμενα.

Στην αφαιρετική ή κατηγοριακή ταξινόμηση, τα άτομα σχηματίζουν μια κατηγορία (εργαλεία, ζώα), ανεξάρτητα απ το κατά πόσο τα περιεχόμενα της κάθε κατηγορίας συναντώνται μαζί.

Η καταγραφική μέθοδος γενίκευσης βασίζεται στην πρακτική εμπειρία του ατόμου, σε αντίθεση με την εννοιολογική σκέψη, που αποτελεί κοινή εμπειρία της κοινωνίας και μεταδίδεται μέσω του γλωσσικού συστήματος [η αξία].

Η μετάβαση απ την περιστασιακή στην κατηγοριακή σκέψη, έχει σχέση με το είδος της δραστηριότητας του ατόμου.

Ενώ τα συναισθήματα και οι συγκεκριμένες ιδέες χρωματίζουν το νόημα των λέξεων στα αρχικά στάδια της ανάπτυξης, με τον ίδιο τρόπο στα επόμενα στάδια, ένα ιστορικά αναπτυσσόμενο σημασιολογικό σύστημα διέπει το νόημα των λέξεων.

Διαφορετικά κοινωνικά συστήματα παράγουν διαφορετικά είδη γενικεύσεων.

Η ανθρώπινη γνωστική δραστηριότητα γίνεται μέρος ενός πιο εκτεταμένου συστήματος γενικής ανθρώπινης εμπειρίας, όπως αυτό καθιερώνεται στην πορεία της ιστορίας και κωδικοποιείται στη γλώσσα.

Σχηματίζεται η σφαίρα της δημιουργικής φαντασίας, που με τη σειρά της διευρύνει τον αντικειμενικό κόσμο του ανθρώπου.

Η έννοια του αντικειμένου σαν δραστηριότητας.

Τα αντικειμενικά χαρακτηριστικά της πραγματικότητας δεν φανερώνονται παρά μέσα στην πρακτική δραστηριότητα.

Το αντικείμενο τότε είναι ένα πράγμα ενσωματωμένο με το ζωντανό όν, που έγινε αναγκαίο "όργανο" του όντος αυτού, υποκειμενικοποιημένο απ το ίδιο το ζωτικό προτσές, πριν από κάθε ειδική γνωστική (εποπτική) αφομοίωση.

Η συνείδηση δεν είναι μόνο γνώση, αλλά και σχέση (η συνείδηση είναι πάντα σε συγκινησιακή κατάσταση).

Η έννοια της σημασίας: η σύνδεσή μας με την κοινωνική συνείδηση.

Το να ονομάζεις, είναι να συναγάγεις την ιδεατή πλευρά των αντικειμένων (να γενικεύεις)[κατηγοριακή μέθοδος γενίκευσης]. [αφηρημένη εμπειρία: καθοδήγηση απ το "ιδανικό"].

Οι πράξεις δεν είναι παρά οι μέθοδοι, τα μέσα της σκέψης και όχι η ίδια η σκέψη.

(Η τεχνική είναι η πράξη (το μέσον) με το οποίο πραγματοποιούμε τη σκέψη).

Στον καπιταλισμό η τεχνική μεταθέτει τη γραμμή του χάσματος στην περιοχή της νοητικής δραστηριότητας.

(δημιουργοί αυτόματων μηχανών vs  αυτοί που τις κάνουν να κινούνται).

Οι αισθητηριακές μας παραστάσεις είναι διαλεκτικές (αντιθετικές), το ίδιο όπως και οι έννοιές μας.

Η αισθητή εικόνα περιέχει αντικείμενα, αλλά στερείται των φυσιολογικών καταστάσεων που τα υποθέτουν.

Τα αισθήματα μεταφερμένα μέσα στα εξωτερικά αντικείμενα (όχι βυθοσκόπιο-χέρια, αλλά βυθοσκόπιο-αντιληπτό αντικείμενο).

Οι κοινωνικές συνθήκες κουβαλάνε μέσα τους τα κίνητρα, τους σκοπούς της δραστηριότητας των ανθρώπων, τα μέσα και τους τρόπους της. Η κοινωνία παράγει τη δραστηριότητα των ατόμων που τη συνθέτουν.

Κάθε γλώσσα είναι και μια άλλη ταξινομία του κόσμου μας.

Η συνείδηση είναι η συν-γνώση.

Η ατομική συνείδηση έχει σαν υπόστρωμα την κοινωνική συνείδηση και τη γλώσσα.

Γλώσσα: φορέας σημασιών.

Οι σημασίες δεν γεννούν τη σκέψη, αλλά την ανεξαρτητοποιούν [απ το άτομο], όπως το εργαλείο δεν γεννά την πράξη, αλλά την ανεξαρτητοποιεί (απ τον άνθρωπο, απ τις φυσικές του ικανότητες) (PC: απ τις πνευματικές).

(ανεξαρτητοποίηση της σκέψης απ τον άνθρωπο: το πνεύμα καθεαυτό).

[δηλ οι σκέψεις των ατόμων στη γλώσσα, έχουν μια ανεξαρτησία απ τα άτομα, όχι μόνο με την έννοια της ύπαρξης, της διαιώνισης, αλλά και της σημασίας που εμπεριέχουν].

Η εξωτερική και η εσωτερική δραστηριότητα έχουν το κοινό ότι ανεξαρτητοποιούν (σαν ενδιάμεσα) τις σχέσεις των ανθρώπων με τον κόσμο (δηλ οι σχέσεις σαν αυθύπαρκτες).

Εσωτερική δραστηριότητα σε εξωτερική.

Το αντικείμενο της δραστηριότητας είναι το πραγματικό της κίνητρο.

Η εσωτερική και η εξωτερική δραστηριότητα έχουν κοινή δομή.

Η ανθρώπινη πρακτική είναι η βάση της ανθρώπινης γνώσης.

Η δραστηριότητα υλοποιείται, "εκτελείται" μέσα στο προϊόν. Ό,τι υπήρξε κίνηση στον εργάτη, στο προϊόν παρουσιάζεται σαν μια ιδιότητα σε ηρεμία.

Πίσω απ τη σκέψη, βρίσκονται συγκινησιακές κι βουλητικές τάσεις.

Περιοχή κινήτρων (ορμές, ανάγκες, ενδιαφέροντα, παρωθήσεις, πάθη, συγκινήσεις).

Κίνηση των κινήτρων προς τους σκοπούς. Η λήψη συνείδησης των κινήτρων τα μεταμορφώνει σε κίνητρα-σκοπούς.

[Κίνητρα που βάζουν σε κίνηση μεγάλες μάζες, ολόκληρους λαούς. Όχι σαν μια στιγμή, αλλά σαν αδιάκοπη δράση].

Όταν η ιστορία της ανθρωπότητας προχωρεί με ταχύτητα ατμομηχανής, όταν οι ίδιες οι λαϊκές μάζες αρχίζουν να δημιουργούν ιστορία, να ενσαρκώνουν στη ζωή ανοιχτά και άμεσα "τις αρχές και τις θεωρίες", μήπως σε τέτοιες ακριβώς στιγμές εμφανίζεται στην ιστορία το λογικό των μαζών και μόχι το λογικό των μεμονωμένων ατόμων, μήπως τότε το λογικό των μαζών γίνεται ζωντανή, δρώσα και όχι θεωρητική δύναμη; (Λένιν).

[ο ζωώδης άνθρωπος εκφράζει επιθυμίες και ανάγκες, όχι ορισμούς και κρίσεις].

Πράξη είναι ένα προτσές που υπόκειται σε συνειδητό σκοπό.

Οι πράξεις πετυχαίνονται υπό την επίδραση του κινήτρου τους, αλλά προσανατολίζονται προς ένα σκοπό.

δραστηριότητα≠πράξη.

(η δυνατότητα αφαίρεσης, απεμπλοκής απ την πραγματικότητα, απ τη δράση).

Οι σκοποί δεν επινοούνται. Παρουσιάζονται με τις αντικειμενικές συνθήκες.

Ο σκοπός μπορεί να είναι αφηρημένος. Όχι η πράξη του.

Οι πράξεις αναφέρονται στο σκοπό. Οι ενέργειες στις συνθήκες.

Μη σύμπτωση πράξεων-ενεργειών.

Στο εργαλείο αποκρυσταλλώνονται τα μέσα, οι ενέργειες, όχι οι πράξεις και οι σκοποί (το ίδιο εργαλείο χρησιμεύει σε διαφορετικές συνθήκες).

(πράττεις χωρίς να ενεργείς, PC, θέτεις σκοπούς).

Αμπραγιάρισμα (πράξη, ενέργεια).

Η μηχανή ξεκινάει απ το μέσο της εργασίας (τις ενέργειες) και όχι απ την εργασία.

Οι διεργασίες είναι οι τρόποι εκτέλεσης των πράξεων (σχετίζονται με τις συνθήκες που μέσα σ αυτές έχει τεθεί ο σκοπός. Κάποτε ενσωματώνονται στα υλικά και εργαλεία της πράξης (πριόνι-διεργασία πριονίσματος).

Ολόκληρες λέξεις ακόμη και προτάσεις, γίνονται οι ενότητες της αντίληψης.

Η δραστηριότητα της εργασίας εντυπώνεται στο προϊόν της (παραγωγή αξίας).

Οι ψυχικές εικόνες δεν παράγονται απ τον εγκέφαλο. Αυτός μόνο τις πραγματώνει.

Στον άνθρωπο οι αισθητηριακές εικόνες έχουν μια νέα ποιότητα: τον με σημασία χαρακτήρα τους.

Οι τρόποι δράσης δημιουργούν τις σημασίες (άγαλμα, statue).

Οι σημασίες παριστάνουν την ιδεατή μορφή της ύπαρξης του συγκεκριμένου κόσμου.

Αλλάζει ο χαρακτήρας των σχέσεων ανάμεσα στους σκοπούς και τα κίνητρα της δραστηριότητας.

Μη σύμπτωση νοημάτων-σημασιών.

Αναγκαίο αντικείμενο για τα ζώα (σύμπτωση εξωτερικών ιδιοτήτων αντικειμένου, με την ανάγκη του ζώου).

Οι σημασίες διαθλούν τ αντικείμενα για το άτομο, ανεξάρτητα απ τη σχέση τους με τη ζωή του, με τις ανάγκες του και τα κίνητρά του.

Παρέμβαση ενεργητική σημασιών (κοινωνική παρέμβαση).

Οι συγκινήσεις επισημαίνουν στο υποκείμενο το προσωπικό νόημα των συμβάντων.

Ο πολιτισμός αποτελεί όχι κάτι το προσωπικό, αλλά αυτό που δεν είναι προσωπικό.

Ο ρόλος είναι η εικόνα που πίσω του κρύβεται η προσωπικότητα.

Η προσωπικότητα γεννιέται απ τη δραστηριότητα. Ποτέ δεν έχουμε διχασμό του ατόμου (διχασμός προσωπικότητας).

Ο τύπος του νευρικού συστήματος δεν είναι ο σκελετός που πάνω του δομείται η προσωπικότητα (απελευθέρωση από φυσικές προϋποθέσεις).

Η πραγματική βάση της προσωπικότητας βρίσκεται στο σύστημα δραστηριοτήτων ενός ατόμου.

(ιεραρχημένες σχέσεις, βάση κοινωνική).

Μη σύμπτωση κινήτρων-σκοπών.

Δραστηριότητα πολυπαρωθητική, με πολλαπλά δηλ κίνητρα.

Διαμορφωτικά με σημασία κίνητρα. Κίνητρα-διεγέρσεις. (ιεραρχημένη σχέση κινήτρων).

Το συγκεκριμένο περιεχόμενο των κινήτρων είναι πάντοτε αντιληπτό, παραστάσιμο.

Άλλο πράγμα η συνειδητοποίηση του αντικειμένου σαν κίνητρο.

Εκδηλώνονται έμμεσα με μορφή επιθυμίας/ θέλησης/ πεποίθησης για ένα σκοπό.

Οι πράξεις αδιάκοπα πλουτιζόμενες, ξεπερνάνε τα όρια των δραστηριοτήτων που αυτές πραγματώνουν, και έρχονται σε αντίθεση με τα κίνητρα που τις γέννησαν.

Οι εσωτερικές κινητήριες δυνάμεις ανάπτυξης της προσωπικότητας ξεπηδάνε απ τον αρχικό διχασμό των σχέσεων του υποκειμένου με τον κόσμο. Απ τη διπλή μεσολάβησή τους με την υλική δραστηριότητα και με την επικοινωνία.

Ασυμφωνία γραμματικού και ψυχολογικού υποκειμένου και κατηγορήματος (εμπορευματική αξία, ορυκτολογικό νόημα).

Ορισμένα απ τα κίνητρα υποτάσσουν τα άλλα, ορισμένα κατρακυλούν στο επίπεδο των υποταγμένων κινήτρων.

Τα πρόσωπα του περίγυρου βλέπονται όλο και περισσότερο διαμέσου των αντικειμενικών κοινωνικών σχέσεων (διαμέσου του χρήματος).

Το ενδόμυχο, το προσωπικό, περνά σε δεύτερο πλάνο.

Η πραγματικότητα δεν διευρύνεται μόνο προς το παρελθόν, αλλά και προς το μέλλον (προοπτική ζωής).

Οι δραστηριότητες περικλείουν και τις θεωρητικές.

Η παρωθητική σφαίρα της προσωπικότητας έχει πάντα πολλά κυρίαρχα κίνητρα.

Αρχικά παράθεση κινήτρων. Μετά εσωτερικές σχέσεις.

Η δομή της προσωπικότητας χαρακτηρίζεται απ τη συνάφεια των διαφόρων συστημάτων από πραγματικές σχέσεις.

Αρμονική προσωπικότητα δεν σημαίνει καθόλου προσωπικότητα χωρίς εσωτερική πάλη.

Στην αρχή ενεργεί για να διατηρήσει την ύπαρξή του. Στο τέλος διατηρεί την ύπαρξή του για να ενεργεί.

Μετατόπιση των αναγκών απ την κατανάλωση, προς τη δημιουργία (που δεν γνωρίζει όρια).

Η ατομική συνείδηση χαρακτηρίζεται από μια εσωτερική κίνηση.

Η συνείδηση δεν προσδιορίζεται απ τη σκέψη, αλλά απ το είναι. Απ την πραγματική ζωή του ανθρώπου.

Ανάμεσα στο αντιληπτό και το συνειδητό περιεχόμενο, δεν υπάρχει άμεση σύμπτωση.

Το περιεχόμενο όταν παρουσιάζεται στη συνείδηση, είναι το αντικείμενο της εξωτερικής ή εσωτερικής του δράσης (ο άμεσος σκοπός της δράσης αυτής).

Η πράξη είναι προσανατολισμένη προς ένα σκοπό, αλλά παρωθείται απ το συνολικό κίνητρο της δραστηριότητας που πραγματώνει αυτή η πράξη. (σκοπός μέσο).

Πιάνοντας τη θέση του άμεσου σκοπού της πράξης, έρχεται σε κατάλληλη θέση με το κίνητρο της δραστηριότητας.

Άρα πρέπει να ενεργούμε σε σχέση με το περιεχόμενο που θέλουμε να γίνει αντικείμενο της συνείδησης.

(το αντικείμενο να συνδεθεί με κάποια δραστηριότητα).

(το υποκείμενο να πραγματοποιήσει κάποια πρόθεση, κάποιο έργο).

Το μοναδικό μέσο για να συγκρατηθεί ένα περιεχόμενο σαν αντικείμενο της συνείδησης, είναι να ενεργούμε σε σχέση με το περιεχόμενο αυτό. Η προσοχή δεν συνίσταται στο "να στρέφεις το βλέμμα πάνω στο αντικείμενο", αλλά να είσαι ενεργός σε σχέση με το αντικείμενο αυτό.

Η έννοια της συνείδησης είναι πιο πλατιά απ την έννοια της σκέψης. Είναι όχι μόνο γνώση, αλλά και σχέση, προσανατολισμός.

Συναίσθημα-σκέψη. Διαφορετικοί συνειδησιακοί τύποι.

Ο λόγος είναι σκόπιμη επικοινωνιακή δράση.

Η γλώσσα είναι η πραγματική συνείδηση (Μάρξ).

Στην αρχή η γλώσσα συνοδεύει την ενέργεια. Από ένα σημείο και μετά η λέξη προκαλεί την ενέργεια.

Το εργαλείο είναι φορέας της πρώτης, γνήσιας αληθινής αφαίρεσης.

Η πρακτική σχέση αντικειμένων.

Ένταξη σε εννοιολογικά σχήματα.

(διαφορετικές λειτουργίες λέξεων).

Ομαδοποίηση σε οικογένειες (βασίζεται στη μνήμη, όχι στη λέξη).

Στην αρχή, στη δομή της λέξης μόνο η εμπράγματη αναφορά (δηλωτική, ονομαστική).

Αργότερα η σημασιοδοτική (αναπτύσσεται).

Οι λέξεις παιδιού-ενηλίκων συμπίπτουν στην εμπράγματη αναφορά, όχι στη σημασία τους (επίσης και στις σχέσεις μεταξύ γλωσσών).

Σημασία: ορισμένες σχέσεις γενικότητας μιας έννοιας προς τις άλλες έννοιες. Δηλώνει ειδικό βαθμό γενικότητας. Εκφράζει τη σύνδεσή μας με την κοινωνική συνείδηση.

Μια λέξη μεταβάλλει τη σημασία της κατά την εξέλιξή της, με τον ίδιο τρόπο όπως στο παιδί.

Στην ιστορική εξέλιξη της γλώσσας, μεταβάλλεται η σημασιολογική δομή των σημασιών των λέξεων και η ψυχολογική υφή αυτής της σημασίας.

Στην ατομική συνείδηση οι σημασίες εξατομικεύονται και υποκειμενικοποιούνται.

Σε κάθε κρίση, κατά τον Λένιν, έχουμε αντιπαράθεση και ταυτόχρονα, μερική είτε γενικότερη σύμπτωση (ταύτιση) του ενικού και ιδιαίτερου με το γενικό και το γενικότατο.

Σε κάθε κρίση (ο Ιβάν είναι άνθρωπος, το φύλλο είναι πράσινο, 2+2=4) έχουμε κίνηση της σκέψης είτε από το ενικό και το ιδιαίτερο προς το γενικό και το γενικότατο, είτε ακριβώς το αντίστροφο.

Κάθε κρίση αποτελεί παράδειγμα για το πως στο ενικό και στο ιδιαίτερο εκδηλώνεται το γενικό και το γενικότατο και πως δια μέσου του γενικού και του γενικότατου το ενικό αποκτά το "νόμο ύπαρξης και εκδήλωσής του" και την αντικειμενική του αναγκαιότητα (σε συνάφεια με την πραχτική επαλήθευση).

Κάθε κρίση είναι παράδειγμα για την ενότητα των αντιθέσεων και των μεταξύ τους σχέσεων ("ο αγώνας"), που απολήγουν συχνά σε αλληλοδιείσδυση και ταύτιση.

Αλλά κάθε κρίση ως τέτοια είναι πριν απ όλα γίγνεσθαι, πορεύεσθαι, κινείσθε και ευρίσκεσθαι, ενώ κάθε έννοια είναι αυτό που έχει πια βρεθεί, το φτασμένο, το αποτέλεσμα, το προϊόν και ως τέτοια είναι, σε σύγκριση με την κρίση, πιο ανθεκτική, πιο σταθερή, πιο ορισμένη, όμως γι αυτό πάλι, ως προς την ίδια της τη φύση, συγκριτικά πιο συντηρητική, πιο ακίνητη, πιο αδρανής.

Αλλά μια και η έννοια είναι "κόμπος", όπου έχουν περιπλεχθεί μια σειρά κρίσεις, που αποκαλύπτουν το ουσιαστικό γενικό, την ουσία, το νόμο, τη βαθιά (αόρατη για το γυμνό μάτι) φύση των πραγμάτων, είναι τελείως φανερό πως είναι ολότελα δυνατή και η διαμετρικά αντίθετη διαδικασία, η διαδικασία του λυσίματος αυτού του "κόμπου", δηλαδή της αποκάλυψης του όγκου και του περιεχομένου της έννοιας.

(Τόντορ Παβλώφ, "Θεωρία της αντανάκλασης", σελ 139).

Η έννοια στηρίζεται στην ανάλυση και τη σύνθεση.

Η συμπλεκτική σκέψη, μόνο σε συνδέσεις (αδυναμία αφαιρέσεων).

Ο καθορισμός μιας έννοιας είναι μια ξεκάθαρα λεκτική και λογική λειτουργία (απομόνωση μιας ουσιαστικής ιδιότητας, κατάταξη σε μια συγκεκριμένη κατηγορία).

Οι έννοιες διαφέρουν. Οι σημασίες είναι κοινές (την έννοια την έχω στο μυαλό μου. Την σημασία την καθορίζει η γλώσσα).

Η ανθρώπινη γνωστική δραστηριότητα γίνεται μέρος ενός πιο εκτεταμένου συστήματος γενικής ανθρώπινης εμπειρίας (κωδικοποιείται στη γλώσσα).

Οι σχέσεις ανάμεσα στην σκέψη και τη λέξη δεν είναι δοσμένες μια για πάντα. Δημιουργούνται στην εξέλιξη και εξελίσσονται και οι ίδιες.

Λειτουργώντας μέσα στο σύστημα της ατομικής συνείδησης, οι σημασίες δεν πραγματώνονται οι ίδιες, αλλά πραγματώνουν την κίνηση του προσωπικού νοήματος που ενσαρκώνεται σ αυτές.

Μια λέξη προσλαμβάνει εύκολα άλλο νόημα σε άλλη συνάφεια.

Η σημασία αντίθετα, είναι αμετάβλητη και αμετακίνητη και παραμένει σταθερή σ όλες τις μεταβολές του νοήματος της λέξης σε διαφορετικά συμφραζόμενα.

Για τον εργάτη το νόημα της εργασίας του δεν βρίσκεται μέσα σ αυτό που παράγει, αλλά μέσα στο μισθό που γι αυτόν εργάζεται.

Αυτός που εμπορεύεται ορυκτά, δεν βλέπει παρά την εμπορευματική αξία, αλλά όχι την κύρια φύση του ορυκτού. Δεν έχει το ορυκτολογικό νόημα.

Ρώτησαν 3 εργάτες που έκαναν την ίδια δουλειά τι κάνουν. Ο ένας απάντησε "χτίζω έναν μητροπολιτικό ναό",  ο άλλος "σπάω πέτρες" και ο τρίτος "βγάζω το μεροκάματό μου".

Σε συζήτηση με συνάδελφο Τεχνικό Ασφάλειας για το ρόλο μας στην επιχείρηση, μου είπε: "Τι θέλεις και ασχολείσαι, αφού μας έχουν μόνο για τα μάτια, για κάλυψη". "Σωστά", του απάντησα, "αλλά αυτό ισχύει μόνο για την πλευρά της δικής τους αντίληψης και των συμφερόντων ή της αντίληψης και των συμφερόντων κάποιων συναδέλφων. Εγώ, απ την πλευρά μου, μέσα σ αυτό το ασφυκτικό πλαίσιο, θα προσπαθήσω να κάνω έστω το ελάχιστο που μπορεί να γίνει, σαν πραγματικός Τεχνικός Ασφάλειας και για τη βελτίωση της υγιεινής και ασφάλειας των εργαζομένων. Εξαρτάται πως το βλέπει κανείς".

3 διαφορετικά νοήματα:

Ο εστιάτορας μου σέρβιρε χαλασμένο κρέας.

Αρρώστησα γιατί έφαγα χαλασμένο κρέας.

Το φαγητό σ εκείνο το εστιατόριο με αρρώστησε.

Με βάση την είδηση "παιδιά κλέβουν κεριά απ την εκκλησία για να διαβάσουν", δύο διαφορετικά νοήματα:

"Παιδιά που τα έχει χτυπήσει η φτώχεια" ή "παιδιά που τα έριξαν στη φτώχεια η πολιτική και τα μέτρα που και μεις στηρίζουμε".

[Είμαστε μια Βαβέλ, αλλά πρέπει να συνεννοηθούμε. Πως;].

Από τα συμφραζόμενα προσλαμβάνει η λέξη νοητικά και συναισθηματικά περιεχόμενα και σημαίνει έτσι περισσότερα και λιγότερα απ ό,τι περιέχεται στη σημασία της. Διευρύνει τον κύκλο των σημασιών της.

Στις σημασίες εκφράζονται οι ιδεατές μορφές ύπαρξης του κόσμου, όπως αποκαλύπτονται στο σύνολο της ανθρώπινης πρακτικής, ενώ στα προσωπικά νοήματα, έχουμε τη διάθλαση του κόσμου υπό το πρίσμα των αναγκών και των κινήτρων του εκάστοτε υποκειμένου.

Ανάμεσα στο νόημα και τη λέξη, υπάρχει πολύ μεγαλύτερη αυτονομία, απ ότι ανάμεσα στη σημασία και τη λέξη.

Στην εσωτερική γλώσσα, ο καθολικός κανόνας είναι η ηγεμονία του νοήματος πάνω στη σημασία, της πρότασης πάνω στη λέξη, όλων των συμφραζόμενων πάνω στην πρόταση (ιδεολογία ~).

Η λέξη είναι ένα σημείο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ποικιλότροπα.

Η ύπαρξη μιας έννοιας και η συνείδηση αυτής της έννοιας, δεν συμπίπτουν. Ο έφηβος χρησιμοποιεί τη λέξη σαν έννοια, αλλά την ορίζει σαν σύμπλεγμα (απαριθμεί συγκεκριμένα αντικείμενα).

Η λειτουργική χρήση της λέξης σαν μέσου της εκούσιας κατεύθυνσης της προσοχής, της αφαίρεσης, της σύνθεσης και του συμβολισμού τους με τη βοήθεια ενός σημείου.

Σε κάθε γλώσσα έχουμε 2 είδη σημασίας. Τη λεξική σημασία και μια σύνθετη γραμματικοσυντακτική.

(Στην ίδια κατάληξη συμπεριλαμβάνονται πληροφορίες για αριθμό, γένος κ;ι πτώση).

Γραμματικοποιημένη δήλωση (γράφω), (η πληροφορία μέσα στη λέξη). Λεξικοποιημένη (I write).

Βαθμίδες εξέλιξης των εννοιών.

Στην αρχή τη συγκρότηση συγκριτιστικών εικόνων (στη βάση τοπικών και χρονικών συναντήσεων συσσώρευση αντικειμένων, ο άνθρωπος θεωρεί τη σχέση των δικών του εντυπώσεων σαν τη συνάφεια των πραγμάτων).

Μετά δημιουργεί συμπλέγματα σύμφωνα με τους νόμους των αντικειμενικών σχέσεων, που έχει ανακαλύψει μέσα στα πράγματα.

Είδη γενικεύσεων.

Οι πιο πρωτόγονες μορφές της ανθρώπινης σκέψης, όπως στο όνειρο, διαλύουν την προκατάληψη ότι η γενίκευση εμφανίζεται μόνο στην πλέον ανεπτυγμένη της μορφή, σαν έννοια.

Η έννοια προϋποθέτει την ικανότητα της θεώρησης των στοιχείων έξω απ τη συγκεκριμένη σύνδεση, με την οποία είναι δοσμένα στην εμπειρία.

Στο σύμπλεγμα πλέον το συγκεκριμένο πράγμα, δεν μπαίνει με όλα τα χαρακτηριστικά του, αλλά εμφανίζονται ιδιαίτερα εμφατικά τα γνωρίσματα που χρησιμεύουν σαν βάση για; Τη συμπερίληψη στο σύμπλεγμα.

Στην έννοια η σύνθεση μιας σειράς γνωρισμάτων, αποσπασμένων αφαιρετικά, γίνεται η κύρια μορφή της νόησης, με την οποία το άτομο συλλαμβάνει και ερμηνεύει το περιβάλλον του.

Στην πορεία της ιστορικής εξέλιξης, αλλάζουν η σημασιολογική δομή των σημασιών των λέξεων και η ψυχολογική υφή της σημασίας.

Η παιδική εξέλιξη δεν είναι η σταδιακή κοινωνικοποίηση, που μεταβιβάζεται στο παιδί απ έξω, αλλά η σταδιακή εξατομίκευση που γενικεύεται στη βάση της κοινωνικής του υπόστασης.

Η ίδια πρόταση μπορεί να χρησιμεύσει για την έκφραση διαφορετικών σκέψεων.

Η σκέψη δεν συμπίπτει άμεσα με τη γλωσσική έκφραση.

Γενίκευση=σχηματισμός υπερκείμενης έννοιας.

Η βάση της γλώσσας είν;ι το ρήμα (+εξειδικεύσεις του ρήματος).

Έννοια στη γλωσσολογία είναι αυτό που έχω καταγράψει στο μυαλό μου για τα όντα.

Σημασία είναι αυτό που η γλώσσα καθορίζει σαν περιεχόμενο μιας λέξης, οριοθετώντας κάθε έννοια.

Νόημα είναι ο κατάλληλος συνδυασμός ενός συνόλου σημασιών, ώστε να δίνου στο επίπεδο της πρότασης (όχι της λέξης ή της φράσης), μια σημασία συνολική, που δεν θα προσκρούει στις συνθήκες αλήθειας, που δεν θα είναι δηλαδή α-νόητη πρόταση - ελάχιστος φορέας νοήματος.

Ένα βήμα στη μάθηση μπορεί να σημαίνει 100 βήματα στην εξέλιξη (εκπαιδεύσαμε το παιδί για τη δραχμή, και τώρα μπορεί να χειρίζεται το δεκάρικο).

Η γραπτή γλώσσα διαφέρει απ την προφορική, όπως η αφηρημένη σκέψη διαφέρει απ την εποπτική.

(η γραπτή γλώσσα, δεν χρησιμοποιεί λέξεις, αλλά παραστάσεις λέξεων).

(διπλή αφαίρεση: ηχητική πλευρά, συνομιλητής).

Είναι η άλγεβρα της γλώσσας.

Η κύρια ιδιότητα κάθε δομής στη συνείδηση, είναι η ανεξαρτησία της απ τα στοιχεία που την απαρτίζουν, και η δυνατότητα της μεταφοράς της σ άλλο υλικό.

Η ουσία της έννοιας και της γενίκευσης, προϋποθέτει έναν εμπλουτισμό της πραγματικότητας που παριστά η έννοια, σε σύγκριση με την απλή και άμεση αισθητήρια αντίληψη.

(ο άνθρωπος βλέπει σε κάθε στιγμή παραπάνω στοιχεία απ όσα προσφέρει η τρέχουσα πραγματικότητα (συμπύκνωση χρόνου)).

Η ολότητα των δυνατών νοητικών πράξεων με τη δοσμένη έννοια, προσδιορίζεται από λειτουργικής πλευράς, απ το βαθμό της γενικότητας.

Η ικανότητα της διατήρησης μιας σκέψης ανεξάρτητα από λέξεις, αυξάνει ανάλογα με το βαθμό ανάπτυξης της σχέσης της γενικότητας και της ισοδυναμίας των εννοιών.

1: 100.000-999.999

Δημιουργείται μια όλο και μεγαλύτερη ελευθερία των εννοηματωμένων πράξεων, καθαυτών και στη ρηματική τους έκφραση.

Σε κάθε στάδιο ανάπτυξης των εννοιών (συγκριτιστικό, συμπλεκτικό, προεννοιακό), έχουμε έναν άλλο κύκλο δυνατών πράξεων.

Σε κάθε νέο στάδιο της εξέλιξης των εννοιών, δημιουργούνται νέες και ανώτερου τύπου συνδέσεις ανάμεσα στις σκέψεις.

Η βούληση δηλώνει αποδέσμευση απ την κατάσταση (ο αθλητής σταματά να διαγωνίζεται όταν βλέπει ότι δεν έχει ελπίδα να κερδίσει).

Το εργαλείο απαιτεί απόσπαση απ την κατάσταση.

Το εργαλείο συνδέεται με το νόημα του αντικειμένου.

Ο άνθρωπος διακρίνεται απ τη σχέση του με την πραγματικότητα.

Η σημασία δεν συμπίπτει με το λογικό νόημα ( η ανοησία έχει σημασία).

Λογική και γραμματική δεν συμπίπτουν.

Η εσωτερική γλώσσα είναι α-γραμματική. Κάθε λέξη της είναι κατηγορηματική.

Τα νοήματα συνδέονται με διαφορετικό τρόπο, απ ότι στην εξωτερική γλώσσα.

Η σκέψη δεν συμπίπτει με τα νοήματα.

Το νόημα (αντίληψη) των λέξεων αλλάζει απ το κίνητρο.

Η πραγματική κατανόηση βρίσκεται στη διείσδυση στα κίνητρα του συνομιλητή.

Αντανακλούμε την πραγματικότητα, όχι με παθητικό τρόπο, αλλά ενεργητικά.

Ο προμετωπιαίος φλοιός σχετίζεται με τη σκοποθεσία.

Το φως του κόσμου. Το φως της φιλοσοφίας.

Να μάθεις όχι μόνο σκέψεις, αλλά και να σκέφτεσαι.

Εποχή της εδραίωσης και επιβεβαίωσης της θεωρίας της σχετικότητας και της κινητικότητας και αλληλοδιείσδυσης των επιστημών.

Οι νόμοι της τυπικής λογικής αντιμάχονται, τόσο μεταξύ τους, όσο και με την πραγματικότητα.

Απόλυτη ταυτότητα στη φύση δεν υπάρχει. Αυτή είναι μόνο μια αφαίρεση. Κάθε πράγμα είναι κάθε στιγμή το ίδιο και διαφορετικό.

Επί πλέον, σύμφωνα με τη θεωρία της σχετικότητας, γεγονότα που είναι ταυτόχρονα σε σχέση με ένα σύστημα αναφοράς, δεν είναι ταυτόχρονα σε σχέση με άλλο σύστημα αναφοράς. Δηλ το ταυτόχρονο είναι σχετικό, όχι απόλυτο. Το ίδιο και το ταυτόσημο.

Λέγοντας ότι ο αριθμός είναι ή θετικός ή αρνητικός, ομολογούμε ότι είναι και τα δύο.

Η έννοια γένος, περικλείει μέσα της στοιχεία διαφορετικά, στοιχεία που το ένα αποκλείει το άλλο (άλογο, σκύλος, φίδι κλπ). Αποτελείται από είδη διαφορετικά μεταξύ τους.

Η τυπική λογική επαρκεί για μια ανάλυση του κόσμου.

Όμως η σκέψη δεν είναι μόνο ανάλυση, αλλά και σύνθεση.

Ο χωρισμός των πραγμάτων, η γενίκευση και η αφαίρεση, πρέπει να συμπληρωθούν απ την κατανόηση του κόσμου σαν ενότητας, σαν κινούμενης ολότητας.

Η αντίφαση σαν καθολική ιδιότητα των πραγμάτων και των φαινομένων.

Ο άνθρωπος γίνεται όλο και πιο ικανός να εφαρμόζει όλο και πιο συνειδητά και πιο σκόπιμα τη γνωσμένη νομοτέλεια της φύσης και να κυριαρχεί και να ελευθερώνεται όλο και πιο πολύ, μέσα στη φύση και την κοινωνία.

Οι έννοιες του αριθμού και του σχήματος δεν πάρθηκαν από πουθενά αλλού, παρά μόνο από τον πραγματικό κόσμο.

Τα καθαρά μαθηματικά έχουν για αντικείμενό τους τις μορφές του χώρου και τις ποσοτικές σχέσεις των αντικειμένων του πραγματικού κόσμου, δηλ ένα υλικό πάρα πολύ πραγματικό. Το γεγονός όμως ότι αυτό το πραγματικό υλικό εμφανίζεται με μορφή εξαιρετικά αφηρημένη, σκεπάζει μόνο επιφανειακά την καταγωγή του απ τον εξωτερικό κόσμο.

Όσο κι αν τα μαθηματικά μεγέθη φαίνονται να βγαίνουν το ένα απ το άλλο, αυτό δεν αποδείχνει την απριόρι καταγωγή τους, αλλά μόνο τη λογική συνοχή τους. Όπως όλες οι άλλες επιστήμες, έτσι και τα μαθηματικά ξεπήδησαν απ τις ανάγκες των ανθρώπων.

Αλλά όπως συμβαίνει σε όλους τους τομείς της νόησης, που σε κάποια ορισμένη βαθμίδα εξέλιξης, αποσπά απ τον πραγματικό κόσμο τους νόμους που ανακαλύπτει με την αφαίρεση του πραγματικού, που τους αντιπαραθέτει στον πραγματικό κόσμο σαν κάτι το αυτοτελές, σαν νόμους που έρχονται απ έξω, αλλά που πρέπει να συμμορφώνεται σύμφωνα μ αυτούς ο κόσμος.

Έτσι ακριβώς εφαρμόζονται τα καθαρά μαθηματικά στον πραγματικό κόσμο, και συμβολίζουν μόνο ένα μέρος απ τις μορφές και τις σχέσεις που τον συγκροτούν, και γι αυτόν ακριβώς το λόγο είναι εφαρμόσιμα.

Η έννοια αριθμός είναι μια "επινόηση" κάποιου σοφού, μόνο αν τη δούμε ξεκομμένη απ την κοινωνία και την εξέλιξή της. Αλλά για να μπορέσει ο σοφός να μετρήσει χρειάστηκε μια ικανότητα αφαίρεσης απ όλες τις άλλες ιδιότητες των πραγμάτων, και συγκράτησης μόνο του ποσοτικού στοιχείου τους.  

Αυτή την ικανότητα την απέκτησε η ανθρωπότητα μέσα σε μια μακριά σειρά χιλιετιών δράσης και αντίδρασης με τη φύση, εμπειρίας. Αν το δούμε έτσι, τότε η έννοια αριθμός προβάλλει σαν αφομοίωση και άντληση της λογικής της φύσης, με την πράξη του ανθρώπου.

Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να διαμορφώσουν άτομα ικανά όχι να "επινοούν και να ανακαλύπτουν τα μυστικά της ζωής και της φύσης", αλλά ικανά να αφομοιώνουν και να εμβαθύνουν στη γνώση της αντικειμενικής λογικής της πραγματικότητας, να προχωρούν προς τη βαθύτερη και πλατύτερη αντικειμενική νομοτέλεια, να "εισχωρούν" στη φύση και στην κοινωνία, όχι σαν ξεκομμένα άτομα που θα επιδιώξουν να επιβάλλουν τη δική τους "λογική" και "επιτυχία", αλλά με σκοπό να κυριαρχήσουν σ αυτή την αντικειμενική νομοτέλεια και λογική, με μέσο τη γνώση της, σαν μέλη και όργανα της κοινωνικοποιημένης ανθρωπότητας.

Ο άνθρωπος όχι μόνο προσαρμόζεται στο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον, αλλά κυρίως δημιουργεί αυτό το περιβάλλον. δημιουργία≠επινόηση.

Οι άνθρωποι συνήθισαν να εξηγούν τη δράση τους, ξεκινώντας απ τις σκέψεις τους, αντί απ τις ανάγκες τους (που οπωσδήποτε αντανακλώνται, γίνονται συνειδητές στο μυαλό).

Όταν λέμε ότι σε μεγάλες ταχύτητες κίνησης, η μάζα της ύλης αυξάνεται, στην κοινωνία αντίστοιχα, για να έχουμε μεγάλη ταχύτητα κίνησης της κοινωνίας, δηλ παραγωγή (στο σημερινό σύστημα), θα έχουμε αναγκαστικά και μεγάλη μάζα ύλης (δηλ κεφαλαίου ή μέσων παραγωγής).