ΓΙΓΙΑ ΜΙΑ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Γ. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ
Η βιομηχανία της συνείδησης, δηλ η
βιομηχανία της διαμόρφωσης της κοινής γνώμης.
Η βιομηχανία της συνείδησης παρεισφρύει
σε όλους τους άλλους τομείς της παραγωγής, αναλαμβάνει διαρκώς ευρύτερες
λειτουργίες διεύθυνσης και ελέγχου και καθορίζει τη στάθμη της κρατούσας
τεχνολογίας.
Όλα τα νέα μέσα έρχονται μεταξύ τους,
όσο και με τα παλιότερα, σε όλοένα νέες συνδέσεις. Συσπειρώνονται διαρκώς σ ένα
καθολικό σύστημα.
Η αντιφατική τάση που υπάρχει στα μέσα
επικοινωνίας, μπορεί ν αρθεί μόνο με την απελευθέρωση των χειραφετητικών
δυνατοτήτων που περικλείουν τα ίδια τα μέσα.
Το βασικό μυστικό των ηλεκτρονικών
μέσων, το αποφασιστικό πολιτικό στοιχείο, είναι η κινητοποιητική τους δύναμη.
Να γίνουν οι άνθρωποι πιο ευκίνητοι απ
ότι είναι. Όποιος βλέπει τις μάζες μόνο σαν αντικείμενο της πολιτικής, δεν
μπορεί να τις κινητοποιήσει. Θέλει να τις χειραγωγεί.
Παρελάσεις, φάλαγγες και πορείες
ακινητοποιούν τους ανθρώπους.
Για πρώτη φορά στην ιστορία τα μέσα
επικοινωνίας κάνουν δυνατή τη μαζική συμμετοχή σε μια κοινωνική και
κοινωνικοποιημένη παραγωγική διαδικασία, τα πρακτικά μέσα της οποίας βρίσκονται
στα χέρια των μαζών.
Η ανάπτυξη των μέσων διανομής σε μέσο
επικοινωνίας δεν αποτελεί τεχνικό πρόβλημα. Εμποδίζεται συνειδητά από
πολιτικούς λόγους.
Η τεχνική διαφοροποίηση
"πομπός-δέκτης" αντικατοπτρίζει τον κοινωνικό καταμερισμό της
εργασίας, ανάμεσα σε παραγωγούς και καταναλωτές.
Οι σύγχρονες βιομηχανικές κοινωνίες
χρειάζονται απρόσκοπτη ανταλλαγή πληροφοριών.
Το πρόβλημα με τα μέσα δεν είναι αν
χειραγωγούνται ή όχι, είναι ποιος τα χειραγωγεί.
Ο σκοπός ενός επαναστατικού σχεδίου
είναι να γίνει ο καθένας χειραγωγός.
Τα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας
βρίσκονται σε αντίθεση προς τα παλιά, όπως το βιβλίο ή τον πίνακα ζωγραφικής,
που ο ιδιαίτερος ταξικός χαρακτήρας τους είναι εμφανής.
Αίρουν όλα τα μορφωτικά προνόμια και
κατά συνέπεια το πολιτιστικό μονοπώλιο της αστικής διανόησης.
Τα νέα μέσα επικοινωνίας δεν παράγουν
αντικείμενα που να φυλάσσονται και ν ανεβαίνει η αξία τους. Αναιρούν την
"πνευματική ιδιοκτησία" και διαλύουν την "κληρονομιά", την
ταξική μεταβίβαση.
Η μνήμη που διαθέτουν δεν είναι η μνήμη
μιας κάστας μορφωμένων ατόμων. Είναι κοινωνική. Αρκεί να συγκρίνουμε το μοντέλο
μιας ιδιωτικής βιβλιοθήκης με αυτό μιας κοινωνικοποιημένης τράπεζας
πληροφοριών, για ν αναγνωρίσουμε τη δομική διαφορά των δύο συστημάτων.
Είναι λάθος να βλέπουμε τις συσκευές των
μέσων επικοινωνίας σαν καταναλωτικά αγαθά. Αξιωματικά, είναι πάντα ταυτόχρονα
μέσα παραγωγής και μάλιστα αφού βρίσκονται στα χέρια των μαζών,
κοινωνικοποιημένα μέσα παραγωγής. Η αντίθεση ανάμεσα σε παραγωγό και
καταναλωτή, δεν είναι έμφυτη στα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας. Επιβάλλεται τεχνητά
με οικονομικά και διοικητικά μέτρα.
Τηλέγραφος-τηλέφωνο.
Η συλλογική δομή των νέων μέσων
επικοινωνίας.
Η προοπτική ότι με τη βοήθεια των μέσων
επικοινωνίας θα μπορεί μελλοντικά να γίνεται ο καθένας παραγωγός, δεν θα είχε
καμιά πολιτική και κοινωνική σημασία, αν αυτή η παραγωγή περιορίζεται σε
ιδιωτικά, ερασιτεχνικά πλαίσια.
"Η φωνή των ακροατών",
"γωνιά των αναγνωστών" (εκεί έχει το λόγο ο ακροατής/
αναγνώστης/θεατής, που τον κόβουν όποτε θέλουν αυτοί που του τον παραχωρούν).
Είναι όπως στις σφυγμομετρήσεις που τον
ρωτάνε για να του δώσουν την ευκαιρία να πιστοποιήσει την εξάρτησή του (το
εισαγώμενο/ερώτημα προσδιορίζει προκαταβολικά το εξαγόμενο/το συμπέρασμα, την
απάντηση).
Καμιά επαναστατική στρατηγική στα μέσα
επικοινωνίας δεν είναι δυνατή χωρίς αυτοοργάνωση των ενδιαφερομένων. Όσοι
νομίζουν ότι η χειραφέτηση θα προέλθει από ένα τεχνολογικό μηχάνημα ή σύστημα
μηχανημάτων οποιασδήποτε δομής, είναι οπαδοί και θύματα μιας σκοταδιστικής
πίστης για την πρόοδο.
Η ορθή χρήση των μέσων επικοινωνίας
απαιτεί οργάνωση και κάνει δυνατή αυτή την οργάνωση.
Η γοητεία της μαζικής κατανάλωσης δεν
στηρίζεται στην επιβολή ψευδών, αλλά στην παραμόρφωση και στην εκμετάλλευση
εντελώς πραγματικών και νόμιμων αναγκών, που αν δεν υπήρχαν, η παρασιτική
παρεμβολή της διαφήμισης θα ήταν περιττή.
Ένα σοσιαλιστικό κίνημα δεν πρέπει ν
απορρίπτει αυτές τις ανάγκες, αλλά να τις παίρνει στα σοβαρά, να τις εξερευνά
και να τις κάνει πολιτικά χρήσιμες.
Τα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας δεν
χρωστάνε τη δημοτικότητά τους σε κάποιο έξυπνο κόλπο, αλλά στη στοιχειώδη
δύναμη βαθιών κοινωνικών αναγκών, που δεν διστάζουν να ικανοποιηθούν και με
αυτή ακόμα την εκφυλισμένη κατάσταση στην οποία βρίσκονται τα σημερινά μέσα
επικοινωνίας.
Ο φετιχιστικός χαρακτήρας των προϊόντων
επιβάλλεται ολοκληρωτικά πάνω στην αξία χρήσης τους.
Η κατανάλωση σαν θέα, μας υπόσχεται την
εξαφάνιση της έλλειψης.
Εξίσου ισχυρές είναι και άλλες μαζικές
ανάγκες που το κεφάλιο τις εκτιμά ορθότερα και τις αναγνωρίζει γρηγορότερα απ
τους αντιπάλους του, φυσικά για να τις καναλιζάρει και να τους αφαιρέσει την
εκρηκτική τους δύναμη. Η ανάγκη για συμμετοχή στην κοινωνική διαδικασία σε
τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο. Η ανάγκη για νέες μορφές αλληλεπίδρασης και
ανταλλαγής, για απελευθέρωση απ την άγνοια και την αδυναμία, η ανάγκη για αυτοκαθορισμό.
(Τουπαμάρος/Ουρουγουάη): στην
επαναστατική τους πρακτική περικλείεται και η δημοσίευση των ενεργειών τους.
Η παράνομη πολιτική δράση απαιτεί σήμερα
ταυτόχρονα μεγάλη μυστικότητα και μεγάλη δημοσιότητα.
Πολιτικές και κινηματογραφικές εφημερίδες
επί οθόνης.
Στην ανεπτυγμένη μηχανοβιομηχανία
καταργείται κάθε σύνδεση ανάμεσα στο προϊόν και τον δημιουργό του.
(της γραπτής λογοτεχνίας) προηγήθηκε ένα
ασύγκριτα μεγαλύτερο χρονικό διάστημα που η λογοτεχνία ήταν προφορική.
Τα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας έχουν
την τάση να ευνοούν τον προφορικό λόγο.
Στην παραγωγή της βιομηχανίας της
Συνείδησης εξαφανίζεται η διαφορά ανάμεσα στο "γνήσιο" και στην
αναπαραγωγή.
Το πρόγραμμα του μέσου είναι δομικά
απεριόριστα ανοιχτό στις συνέπειές του.
Πρέπει να επιδέχονται μέσα τους τις
επιδράσεις, τις αντιδράσεις και τις διορθώσεις που προκαλούν, γιατί αλλιώς
έχουν κιόλας παλιώσει. Γι αυτό πρέπει να τα βλέπουμε όχι σαν μέσα κατανάλωσης,
αλλά σαν μέσα για την ίδια τους την παραγωγή.
ΓΙΑ ΜΙΑ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ,
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου