Μάρξ: Γράμμα στον Κούγκελμαν,
17/4/1871:
«Προφανώς θα ήταν πολύ
βολικό να κάνεις την παγκόσμια ιστορία αν δεν μπαίνεις στη μάχη παρά μόνο «με σίγουρα
ευνοϊκές συνθήκες». Απ το άλλο μέρος, θα είχε (σ.σ. η ιστορία) μυστικιστικό
χαρακτήρα αν τα «τυχαία» δεν έπαιζαν σ αυτή κανένα ρόλο. Αυτά τα τυχαία μπαίνουν
φυσικά στη γενική πορεία ανάπτυξης και ισοσταθμίζονται με άλλα τυχαία. Αλλά η
επιτάχυνση και η καθυστέρηση εξαρτώνται κατά πολύ από τέτοια «τυχαία», στα οποία
περιλαμβάνεται το «τυχαίο» του χαρακτήρα των ηγετών που πρώτοι μπαίνουν
επικεφαλής της πορείας».
(Απ το βιβλίο της Έλλης
Παππά «Η κομμούνα του 1871»).
